Op deze zaterdag neem ik je andermaal mee naar het jaar 1970. Radiovriend sinds de jaren zeventig en afkomstig uit Rotterdam is Jan Hendrik Kruidenier. Zijn liefde voor Amerikaanse radio is gelijk aan die van mij, maar hij houdt ook de regionale radio en meer in Zuid Holland nauwkeurig in de gaten. Zo stuurde hij me een bericht over klachten die er recentelijk waren in Barendrecht. De politie had op zondagmorgen een telefoontje binnen gekregen van een bewoner die zich ergerde aan het gegeven dat een medebewoner van zijn straat nogal luidruchtig de radio aan had staan en de ramen open, dit vanwege het warme weer.

En wat kwam er uit deze radio? Juist de klanken van de zondagsmis en niet zachtjes, volgens de klagende buren, maar snoeihard. Een politiewoordvoerder meldde wel dat er tijdens de warme dagen er veel klachten binnenkomen over geluidsoverlast omdat vele ramen en deuren openstaan en bovendien mensen zich meer buiten het huis bevinden, maar dat de melding over het kerkelijk overlast toch wel heel bijzonder was.

Zoals misschien niet bekend bij de gemiddelde lezer kunnen ouderen, langdurig zieken en anderen, die verhinderd zijn een kerkdienst bij te wonen, toch via speciale lijnen meeluisteren naar datgene tijdens de diensten wordt verwoord. Ik kan me voorstellen dat heel wat ouderen en zieken met deze vorm van communicatie heel blij zijn en ze toch een beetje onderdeel blijven van de kerkgemeenschap waar ze toebehoren maar niet meer de mogelijkheid hebben om een wekelijkse kerkdienst te bezoeken.

Het doet me ook terugdenken aan een andere vorm van communicatie die sommige kerkgenootschappen plegen of hebben gepleegd. In het jaar 1970 was er een nieuw radiostation met de naam Radio Nordsee International, dat met Engelstalige en Duitstalige programma’s haar luisterschare verblijdde. Maar de kassa diende te rinkelen dus werd er op een bepaald moment zendtijd verhuurd aan de in ’s Gravenhage gevestigde kerkelijke organisatie van de Stichting Johan Maasbach Wereldzendingen. Iniden hij niet op reis was, dan was hij te vinden in een groot gebouw in Den Haag - het Capitol Evangelie Centrum. Het doel was zijn preken te verspreiden via de radio over de gehele wereld en zoveel mogelijk mensen te bemoedigen. Ook werd in die dagen al een eigen tijdschrift uitgegeven die in de programma’s ook werd gepromoot.

Een halfuurtje Maasbach op de radio was voor velen nog wel te pruimen en dus kwam er toch wat geld in de kassa bij RNI. Terugdenkend aan zijn ‘show’ staat me direct in herinnering een preek die hij hield in een groot stadion in Reijkjavik op IJsland. Ik zat te luisteren naar de RNI World Service toen het Johan Maasbach zijn beurt was en zijn stem schalde door de ether met enig echoeffect. Maar zijn in het Engels gehouden preek werd in segmenten direct vertaald door een IJslander, zodat de vele aanwezigen in het station konden begrijpen wat zijn boodschap was. De opname van deze uitzending pak ik nog wel eens uit hilariteit uit mijn archief. Overdrijven kon de beste man enorm door zijn uithalen in de preek maar ook door kleine zinnetjes in zijn publicteitsmateriaal. Een folder, verspreid door zijn medewerkers, had ondermeer de opmerking dat het in een oplage van miljoenen was gedrukt.

Maar er werd in 1970 gelukkig meer naar andere programma’s geluisterd, zoals naar Hilversum III. Denk niet dat ik naar Hilversum III luisterde omdat het een prachtig alternatief was voor Radio Veronica en nieuwkomer Radio Nordsee International, nee het had met sport te maken want tijdens de Tour de France van dat jaar werden er in de middaguren speciale uitzendingen vanuit de studio in Hilversum met ‘lijntjes’ vanuit Frankrijk verzorgd. Een pracht programma wat de volgers van de wielersport al decennia met plezier beluisteren.

Later dat jaar wist de dienst Studie en Onderzoek van de NOS te melden dat de zomerse klanken van de speciale programma’s rond de Tour de France ook van invloed waren geweest op de beluistering van andere programma’s die door Hilversum 3 in 1970 waren uitgezonden. In een onderzoeksverslag meldde men: ‘Het heeft de radioluisteraars geholpen Hilversum 3 te ontdekken en het heeft het luistergedrag op andere dagen ook beinvloed.’ De komst van vele nieuwe luisteraars ging, volgens de onderzoekers van de NOS, ten koste van Radio Veronica. De gemiddelde luisterdichtheid van Hilversum 3, zo stelde men, was in het derde kwartaal gestegen naar 6,7 terwijl in het tweede kwartaal die op 5,4 en in het eerste kwartaal op 5,6 was uitgekomen tijdens de meting.

Radio Veronica had een luisterdichtheid in het eerste kwartaal van 6,4, 5,8 in het tweede en 5 in het derde kwartaal. De onderzoekers meldden echter niet dat Hilversum 3 in geheel Nederland via een keten van hulpzenders was te ontvangen en Radio Veronica slechts in een deel van ons land goed was te ontvangen. Inwoners in bepaalde delen van het land hadden slechte of geheel geen ontvangst van de uitzendingen van Radio Veronica, die destijds via de 192 meter werden uitgezonden. 1% stond destijds voor 90.000 luisteraars van 15 jaar of ouder.

De metingen in het onderzoek werden verricht in de weken tussen 27 september en 10 oktober en volgens de onderzoekers werden de verschuivingen niet veroorzaakt door incidentele gebeurtenissen maar traden op alle dagen van beide weken die verschuivingen op. Men had berekend dat de gemiddelde beluistering van Hilversum III tussen 9 en 12 uur in de ochtend op 5,7% uitkwam, wat precies gelijk was aan het percentage dat Radio Veronica in die uren bereikte.

Tussen 12 en 14 uur was de luisterdichtheid van Hilversum 3 hoger dan die van Radio Veronica, respectievelijk 6,4 en 4.3% van de gemeten populatie. De daarop drie volgende uren tot 17 uur bleek Hilversum III uitgekomen te zijn op 7,2 en Veronica op 5% en tussen 17 en 18 uur respectievelijk 8,2 en 5,2%. Daarna ging dagelijks Hilversum III uit de ether en zijn ook de cijfers voor Radio Veronica niet meer gemeten. Er was dus duidelijk sprake van een vergelijkend luisteronderzoek.

Inmiddels zijn we decennia verder en maakt de Tour de France vandaag haar jaarlijkse start en wel met een korte tijdrit in het Duitse Düsseldorf en is NPO Radio 1 er dagelijks met een uitzending tussen 2 en 6 uur in de middag. Voor meer informatie verwijs ik je naar http://nos.nl/tour/artikel/2179385-de-tour-de-france-bij-de-nos.html

Hans Knot, 1 juli 2017.