Het gegeven dat ik al een halve eeuw publiceer over radio en aanverwante zaken betekent ook dat ik een gigantisch archief heb opgebouwd waaruit kan worden geput en is er ook een bepaalde drift om zoveel mogelijk met een ieder te delen. Natuurlijk zijn de tijden van toen indirect wel met die van nu te vergelijken maar aan de andere kan heeft die tijd qua ontwikkeling verre van stilgestaan. Ik wil graag weer een aantal onderwerpen van meer dan vijftig jaren geleden met U delen. Want ook in 1960 was de schaar en het flesje gluton al in aanslag om weer iets voor later vast te leggen. De geur van het plakmiddel komt zo weer naar boven.

Zo bijvoorbeeld bij een oud recept, waarin het woord ‘Planta’ als een van de bereidingsmiddelen voorkwam, bracht mij tot de gedachte dat de in het recept gemaakte lekkernij voor of in 1960 werd gemaakt. Als je anno 2019 een grote Jumbo in gaat om boodschappen te doen, kom je ettelijke tientallen meters met glazen koelkasten tegen waarin vele soorten en merken boter, margarine, halvarine en andere smeerbare producten liggen uitgestald. Voor elk wat wils.

In de jaren vijftig van de vorige eeuw was het aanbod veel minder in variatie en soorten. Roomboter werd in de kruidenierswinkel hoofdzakelijk nog uit de kuip verkocht. Verder was er een aantal merken margarine, en daar was de huismoeder mee tevreden. Ook toen al werd een groot deel van deze verbruiksmiddelen voor de keukenprinses al gemaakt bij Unilever. Vlak voor een nieuw decennium werd er besloten te proberen een nieuw product in de markt te zetten, waarbij Planta, dat al als margarine bekend stond, ook een vernieuwde versie zou krijgen zodat men er ook mee kon bakken en braden. Wel diende aan het product een zogenaamde Emulgator ME 18 te worden toegevoegd, en zo geschiedde. Planta was een product, de naam zei het al, dat geheel werd gemaakt op basis van plantaardige vetten.

Maar de toevoeging van de Emulgator bleek toch niet zo’n succes als werd verwacht. Men had de toepassing van het middel, zoals toen al gebruikelijk was, op diverse dieren uitgetest, hetgeen geen negatieve effecten opleverde en dus kon het product in de markt worden gezet.

Een reclamecampagne werd ingezet en vele huismoeders probeerden het product in de regio Rotterdam, waar het eerst te koop was, uit. Als vrij snel stonden de kranten vol over het schandaal uit de levensmiddelenindustrie. Diverse mensen, die inderdaad in aanraking waren geweest met het nieuwe Planta product, kregen plotseling rode bultjes en koorts, waarbij in eerste instantie werd gedacht aan een grootschalige uitbarsting van de mazelen. Al vrij snel werd bekend dat de uitslag vooral voorkwam binnen gezinnen die het nieuwe product hadden uitgeprobeerd.

Het liep geheel uit de hand want meer dan 100.000 mensen werden ziek, vier personen kwamen te overlijden. Wel ging Unilever over tot compensatie en werd aan 8000 personen in totaal een bedrag van 1,25 miljoen gulden aan schadevergoeding uitgekeerd. Als gevolg van deze problemen werd het merk ‘Planta’ geheel uit de handel genomen, terwijl in bepaalde andere landen het product nog steeds – uiteraard in sterk verbeterde vorm, te koop is. Unilever was zo slim een soortgelijk product zonder problemen in de markt te zetten en zo wordt in een deel van de Nederlandse huishoudens al weer decennia lang in Brio het vlees gebakken. Het programma ‘Andere Tijden’ besteedde jaren geleden aandacht aan de epidemie. Het programma is helaas niet meer te zien maar wel heel veel achtergrond informatie te vinden via de volgende link: https://anderetijden.nl/aflevering/124/De-Planta-affaire

In Zweden was een zevenkoppige commissie, aangesteld door de regering, diverse malen bijeen geweest en kwam in de maand juni 1961 met een voorstel bij de directie van de Zweedse staatstelevisie om in de toekomst geen buitenlandse televisieseries meer op de buis te brengen, waarin wreedheid een onderdeel van de inhoud bevatte. Dit om nadelige invloed op de jeugdigen te voorkomen. En als gevolg van dit verzoek werd de televisieserie Bonanza uit het programmaschema geschrapt. Ondertussen meldden de producers van de serie in de VS dat in de serie, in vergelijking met andere soortgelijke programma’s, juist weinig geweld voorkwam.

In dezelfde periode begon men binnen de BBC zich op een andere manier te bemoeien met de toenmalige jeugd. Men was begonnen met een televisieserie waarin de kijkers seksueel werden voorgelicht, daarbij zich richtend op de doelgroep tussen 12 en 20 jaar. In Engeland was men al veel verder met de ontwikkeling van de televisie en werd er overdag al uitzendtijd voor dergelijke programma’s ingezet. Zo werden ten bate van het voorlichtende programma brieven gestuurd naar alle hoofden van de scholen met het verzoek op de uitzendingen af te stemmen en na afloop van iedere aflevering de gestelde vragen door deskundigen te laten beantwoorden.

In het West Duitse Kiel werd rond die tijd een congres gehouden voor oogartsen en ook daar kwam het onderwerp ‘televisie’ ter sprake. Een van de adviezen, die werden geopperd, was dat bejaarde mensen, die televisie kijken, een speciale bril dienden aan te schaffen en dat voor andere leeftijdsgroepen het zeker ook aan te raden was. De speciale brillen zouden de kwaliteit van het beeld zwakker maken, doch verlichten tevens de omtrek. Bij het niet dragen van deze bril was er bij langdurige inspanning tijdens het televisiekijken sprake van kijken naar een klein beeldoppervlak, waardoor aanhoudende oogproblemen zouden kunnen ontstaan. Ook werd door deskundigen aangevoerd dat het heel onverstandig was de televisie tevens als verlichting van de donkere kamer te laten fungeren en het zeker te adviseren was genoeg andere verlichting te laten schijnen tijdens het televisiekijken. Door extra verlichting van de kamer was het op die manier ook niet nodig dicht bij het televisietoestel te kruipen, wat ook van slechte invloed was op de ontwikkeling van de ogen.

Tenslotte viel er te melden dat vlak voor de zomer van 1961 Tom Manders met de leiding van de VARA een contract had ondertekend voor liefst 24 televisieshows, met elk een duur van een uur. De shows zouden over drie winterseizoenen worden verdeeld en op zaterdagavonden worden geprogrammeerd. In november dat jaar werd de eerste uitgezonden en werd de show telkens opgenomen in een zaal met publiek. ‘In elk programma zullen een vast team aan begeleiding, een vaste balletgroep en afwisselende gastartiesten Tom Manders, ofwel Dorus, begeleiden’, meldde het persbericht van de VARA.

Hans Knot, 19 oktober 2019