Het verhaal van Radio Nord via de MV Mi Amigo van Paul Jan de Haan werd eerder in twee delen gepubliceerd in het radio magazine Freewave (16 juli en 6 augustus 1979).

Als ik voor het eerst de pen op papier zet voor dit verhaal is het eerste Paasdag 1979. Op de radio het nog zeer zwakke signaal van Radio Caroline. Neptunes moet een zwak hebben voor de Mi Amigo. Nadat het schip enkele maanden geleden net niet zonk is het voor de zoveelste maal gelukt Caroline in de ether te krijgen. En dan te bedenken dat het op deze dag bijna 20 jaar geleden is dat de MV Mi Amigo werd uitgerust als zendschip. Toen de Magda Maria of ook wel de Bon Jour geheten. In ieder geval de bases van Radio Nord, voor de Zweedse kust. Het verhaal van Radio Nord, kunt u, voorzien van vele exclusieve foto's en stickers, in de komende edities van Freewave lezen. Als bronvermelding wil ik vermelden: Radio Nord kommer Tillbaka, geschreven door Jack Kotschak in 1963.

November 1959. Een ontmoeting tussen Gordon McLendon en Jack Kotschack op het vliegveld van Stockholm in Zweden. Bij een bespreking thuis bij Kotschack valt het McLendon op dat de Zweedse radio nagenoeg alleen praatprogramma's uitzendt. Na veel heen en weer gepraat over het wel en wee van de radio in Zweden en de betrokkenheid van McLendon met de Amerikaanse radio scene durft Kotschack de volgende zin te lanceren: "Laten we voor Zweden een radiostation beginnen". Hier wordt het de lezer duidelijk dat het een zeezender zou gaan worden: Radio Nord. McLendon ging als snelle beslisser akkoord, maar er was één groot bezwaar. Volgens de Amerikaanse wetgeving is het niet toegestaan meer dan 7 radiostations te bezitten. En dat maximum had McLendon al bereikt. Een ervan was de bekende top 40 zender KLIF radio in Dallas, Texas. Op dat punt werd er een derde persoon in betrokken, namelijk Robert Thompson. Nadat de Amerikaanse investeerders overtuigd waren van de noodzaak om een schip te kopen als bases voor de uitzendingen kon men op zoek gaan.

Dit leidde de Radio Nord ploeg naar Kiel in Duitsland waar hun droomboot lag. De Olga, klein, roestig, uitgeleefd en ze stonk naar vis. Wat een schip. Het beste schip in Duitsland volgens de verkopers. Of dat zo was zou de toekomst leren. Nu anno 1979 weten u en ik het. Ter verduidelijking: de Olga werd de Bon Jour en later de… MV Mi Amigo. Tussen door een klein stukje geschiedenis over de Olga.

Afbeelding: De drie heren van Radio Nord v.l.n.r. Robert Thompson, Jack Kotschack en Gordon McLendon

Voorheen geheten de SS Margarethe werd ze in 1921 afgebouwd. In eerste instantie een stalen driemaster, 30 meter lang, 156 ton groot. In 1927 werd het een motorschip en het geheel werd verlengd tot 44 meter en 250 ton groot. Na inspectie van scheepsexperts bleek het schip in een goede conditie te verkeren. Een pak van het hart van Kotschack en de zijnen. Het schip werd gekocht en versleept naar de werf van Norder in Hamburg om het geschikt te maken als zendschip. Vergelijk de foto's van de Olga en de Bon Jour en je ziet duidelijk de metamorfose. Er werd een nieuwe brug opgebouwd alsmede een zogenaamd dekhuis voor de studio's, kombuis, messroom e.d. Benedendeks verrezen nieuwe hutten voor de radiobemanning. Het verblijf in Hamburg gaf op den duur problemen. Uit de Tweede Wereldoorlog was nog een wetgeving overgebleven welke het verbiedt masten voor schepen hoger dan 20 meter te construeren. In eerste instantie zou de Bon Jour 2 masten van 43 meter hoogte krijgen. Later bleek het technisch gezien mogelijk om via één mast te gaan uitzenden. Intussen was het de Duitse PTT niet onopgemerkt gebleven dat de Bon Jour een zendschip zou gaan worden. De werf werd in kennis gesteld van dit strafbare feit en op haar beurt gelaste deze het vertrek van het nog incomplete zendschip. De volgende bestemming was de vrijhaven van Kopenhagen, waar de zender ingebouwd moest worden. Om uit 6.000 losse onderdelen een zender te maken moest de hoofd technicus van KLIF, Glen Callison, eraan te pas komen. Tevens werd in Kopenhagen de zendmast opgericht. Op 20 december 1960 was alles gereed voor de proefuitzendingen en het schip ging voor anker 6 mijl uit de kust van Stockholm.

Het gehele avontuur kon gaan beginnen. Althans dat dacht men. Voor Jack Kotschack zou Kerstmis 1960 één grote nachtmerrie worden. Wat er tussen 20 december 1960 en de kerstdagen allemaal misliep onthullen we verderop in ons verhaal. Eerst gaan we even bekijken welk idee Jack Kotschack had omtrent de programmering van zijn Radio Nord op 495 meter in de middengolf.

Afbeelding: De Bon Jour op zee voor de kust van Stockholm

Op één van zijn zakenreizen naar de VS kwam hij uiteraard ook in Dallas terecht bij zijn mede firmanten McLendon en Thompson. Daar luisterde Kotschack uitgebreid naar KLIF. Bij de bezoeken aan de studio's van KLIF viel hem op dat de deejay hier tevens technicus was en dat dit systeem een goed en snel programma opleverde zonder de problemen van onbegrip tussen de technicus en de deejay. Als je volgens dit systeem werkt kan er niet veel misgaan. Als primeur had Radio Nord de zogenaamde spotmaster, ofwel de jingle machine Een apparaat dat in de begin 60er jaren alleen door AFN in Europa werd gebruikt. Het Top 40 formaat was volgens Kotschack niet geschikt voor Radio Nord. De muziek politiek zou lichte muziek worden. Lichte muziek waaronder natuurlijk ook pop uit de begin 60er jaren. Verder tijdens de avonduren veel country en jazz. Ook is er nog klassieke muziek geweest maar dit bleek op den duur toch niet bij het imago van Radio Nord te passen.

We pakken de draad van Kerstmis 1960 weer even op. De pers werd voorgelicht omtrent het kerstcadeau Radio Nord. Er werden speciale kerstprogramma's gemaakt en iedereen was erg optimistisch. Nadat de Bon Jour op 20 december 1960 Kopenhagen had verlaten liet Kotschack telegrammen verzenden aan alle potentiële adverteerders.

De telegrammen moesten op eerste Kerstdag bezorgd worden met de tekst: 'Stem af op de 495 meter in de middengolf en luister naar het modernste radiostation van Europa.' Dinsdags dus was de Bon Jour uitgevaren. Twee dagen zou de reis duren. Donderdags was iedereen op het Nord kantoor en luisterde op 495 meter. Niets was er te horen. De klap kwam na vrijdag 22 december. De vissersboot Dannette met radiotelefoon aan boord melde dat op de officiële ankerplaats van de Bon Jour niets te zien was behalve water en nog eens water. Waar is de boot, waar is de boot?

De meest moderne radiozender van Europa was sinds 20 december verdwenen. Radio Nord, de modernste? De Bon Jour een modern radioschip? Nee. Aan boord geen radiotelefoon, alleen kaart en kompas. En niet te vergeten een derderangs kapitein. Wat was er allemaal misgegaan. De Bon Jour had Kopenhagen 's avonds om 06:00 uur verlaten en omdat er mist ontstond liet de kapitein om 08:30 uur het anker vallen. De volgende dag, 21 december, werd de reis voortgezet terwijl de wind toenam tot 12 meter per seconde. Bij dit stormpje bleek al dat de werf in Kopenhagen slecht werk had afgeleverd. De bevestiging van de mast op het schip begon los te laten.

Afbeelding: Radio Nord ontvangstgebied

Wederom ging de Bon Jour voor anker om het euvel te verhelpen. Vrijdag 23 december werd de reis voortgezet. Deze reis eindigde op de zogenaamde ankerplaats. Ook hier bleek weer dat de kapitein in feite een scheepsjongen was. De ankerplaats was volkomen fout. Wederom voer de Danette uit om te zoeken en na vele uren kwam bij Kotschack het nog enigszins geruststellende bericht binnen dat de Bon Jour nog boven de zeespiegel verkeerde en niet eronder zoals men vreesde. Alle mankementen zouden binnen enkele uren verholpen zijn en dan kon het dan toch beginnen. Wederom ging er weer een dag voorbij en Kotschack kreeg de kriebels wanneer hij aan die 2.000 telegrammen dacht. Radio Nord in de lucht op de 495 meter. Was het maar waar. Een telefoontje van technicus Bob Reitzel bracht Kotschack tot de grootste wanhoop. Bob: 'Het schip is verlaten, de bemanning is in veiligheid.' Hoe was dit alles nu eigenlijk mogelijk?

Wel, onze kapitein constateerde dat de zendmast rammelde en ongetwijfeld binnenkort naar beneden zou vallen. Daar kwam nog bij dat onze stoere zeeheld kiespijn had en zo snel mogelijk naar een tandarts wilde. Dit alles bij elkaar opgeteld leidde tot één conclusie: de bemanning moest het schip verlaten. De kapitein gaf het goede voorbeeld. Hij ging eerst. De moeilijkheden vielen wel mee. In feite waren alleen twee metalen delen van de zendmast onophoudelijk tegen elkaar geschoven en dat vreemde geluid beangstigde iedereen. Daar kwam nog bij dat de kapitein verhalen vertelde over de afschuwelijke verdrinkingsdood en aangezien het merendeel van de bemanning bestond uit radiomensen was iedereen al snel bereid de Bon Jour die toch zinkende was te verruilen voor een reddingsboot. Op Tweede Kerstdag werden de motoren van de Bon Jour gestart, het anker opgehaald en koers gezet naar Abo in Finland, waar alle noodzakelijke werkzaamheden werden verricht. Na al deze problemen lukte het om op 21 februari 1961 de eerste testuitzendingen te beginnen. Deze gaven geen verdere problemen en zodoende begonnen de officiële uitzendingen op 8 maart van dit zelfde jaar.

Naast veel muziek werd er ook veel aandacht besteed aan nieuwsuitzendingen. Hoe dit in zijn werking ging blijkt uit het volgende: Allereerst werden in Stockholm de ochtendkranten gekocht en de belangrijkste items werden via de radio-telefoon doorgegeven aan de Bon Jour. Verder stonden aan boord wereldontvangers welke afgestemd stonden op de BBC en de Voice of America. Daarnaast luisterde men de nieuwsuitzendingen af welke op het hele uur door de Zweedse radio werden uitgezonden. Het Radio Nord nieuws was 15 minuten na het hele uur te beluisteren. Om twee redenen bracht men hier verandering in. Allereerst kwamen in de dagbladpers de gebruikelijke grappen dat Radio Nord het nieuws van het hele uur om 15 minuten na het hele uur uitzond. Ten tweede liepen de kosten van de radiotelefoon te hoog op.

Afbeelding: Nieuwslezer-dj Louis Chrysander aan boord van de Bon Jour

Maar het nieuws moest blijven komen. Dat dit lukte lag aan het feit dat men overging tot de aanschaf van een radio telex Uit dit vernuftige apparaat rolde het nieuws van de diverse persbureaus. Ook konden de nieuwsuitzendingen op het hele uur door Radio Nord worden gebracht. Aan boord was het hard werken voor de diverse nieuwslezers, hun dagtaak begon al om 06:00 uur en de laatste nieuwsuitzending was 's nachts om 02:00 uur. Naast 16 nieuwsuitzendingen verzorgden onze zeehelden tevens 5 live uitzendingen per dag. Hoe de dagindeling van de bootmensen eruit zag blijkt uit het volgende overzicht: 05:00 uur opstaan, nieuws uitzoeken en eventueel herschrijven 06:00 uur eerste nieuwsuitzending lezen en het begin van het ochtendprogramma "Nordmorgon" tot 09:00 uur. Tijdens dit programma verzamelde de deejay en tevens nieuwslezer aanvullingen op het nieuws van 07:00 uur. Een ware duizendpoot dus. 09:00 uur ontbijt en meer nieuws verzamelen voor de uitzendingen van 10:00 tot 12:00 uur. 12:00 uur bevoorrading per vliegtuig welke een waterdichte ton afwierp en dropte in de omgeving van het schip of erop. In de ton de ochtendbladen met lokaal nieuws welke herschreven diende te worden voor de nieuwsuitzending van 13:00 uur. 13:00 uur liveprogramma "Siësta an Board" verzorgd door de nieuwslezers aan boord. 14:00 uur nieuws verzamelen en instructies uitwerken welke door het kantoor met de ton waren mee gegeven. Die instructies bestonden veelal uit het inpassen van nieuwe reclames in de speciale tijdblokken en daarnaast ook productie-werk voor deze reclames. Deze werden eerst op tekst ingesproken, daarna van muziek voorzien en tenslotte op een spotmaster-cassette overgespeeld. 15:00-17:00 uur teksten schrijven voor het actualiteitenprogramma "Around the World with Radio Nord". Als bron voor dit programma werden Magazines als Newsweek, Time en der Spiegel gebruikt. 17:00-19:00 uur nieuws lezen eventueel aangevuld met beursberichten. Een vaste tijd voor de warme maaltijden was er niet voor de nieuwslezers, dit werd meestal tussen de p1atendraaierij genuttigd. 20:00-21:00 uur live programma. Daarna tot 02:00 uur nieuws lezen.

Slaappillen zijn aan boord van de Bon Jour nooit gebruikt. Deze genoemde werkzaamheden werden verdeeld over twee mensen en daarbij komt ook nog dat dit vaak onder zeer moeilijke omstandigheden gebeurde. In de gehele geschiedenis van Radio Nord is het slechts twee keer voorgekomen dat er geen nieuwsuitzendingen werden gebracht, t.w. tijdens een zware storm in december 1961 toen het schip haar ankers verspeelde en de nieuwslezer genoodzaakt was aan het roer te staan en tijdens de maand januari 1962 toen pakijs weg moest worden gekapt door de bemanning.

Afbeelding: Technicus Roland Englunad bij de Radio Nord zender aan boord van de Bon Jour

Nu maar eens een kijkje op het zendschip de Bon Jour. De brug met scheepsbesturing en navigatieapparatuur bevond zich op het achterschip en benedendeks waren aan de achterkant de hutten van de bemanning en de kapitein. Naar voren was het dekhuis met daarin de kombuis, de messroom en de studio's. Bij de verbouwing van Olga naar Bon Jour zijn er wel enkele fouten gemaakt waarvan de volgende wel een erg grove is. Wat was het geval, als je van de messroom naar de studio wilde moest je buiten langs lopen. Men was in 1960 heel eenvoudig vergeten een doorloop te bouwen. Zolang het rustig weer was bracht dit geen problemen met zich mee, maar wat gebeurde er bij windkracht 8? Dan moest je badend door het water een weg banen naar de studio hetgeen vele malen per uur diende te geschieden. Wat was namelijk het geval? Alle van te voren opgenomen uitzendingen bevatten géén tijdmeldingen maar een speciaal muziekje. De mensen aan boord hadden dan nog precies 10 seconden de tijd om de juiste tijd door te geven. En dat gaf natuurlijk bij slecht weer de nodige moeilijkheden. Later is er een doorgang gemaakt zodat de mensen van Caroline hier anno 1979 geen problemen meer mee hebben. De studio's aan boord van de Bon Jour waren in eerste instantie slecht berekend op live-uitzendingen. Er werd gewerkt volgens het principe omroeper/technicus. In de omroep cabine stond een veredelde keuken tafel met daarop een microfoon, een gong en een morsesleutel welke tussen de verschillende nieuwsitems werd gebruikt. De tafel microfoon had de nare eigenschap om bij ruw weer van de tafel af te vallen. Dit werd later opgelost door een microfoon stang in het plafond te bevestigen. In een metalen kast stonden de diverse ontvangers opgesteld, uiteraard voor de nieuwsvoorziening, gekoppeld aan kleine recorders.

Afbeelding: Jack Kotschack begroet de bemanning van de Bon Jour

Het gebeurde wel eens dat men tijdens een live-uitzending vergat de volumeknop van de ontvangers dicht te draaien en dan ontstond de volgende komische situatie: de deejay aan boord kondigde een plaat aan en op de achtergrond hoorde je dan Melodi-radio, een soort Zweedse Hilversum 3 of Cité. In de techniekkamer bevonden zich 4 Ampex taperecorders voor het afdraaien van de programmabanden. Voor het dubbele raam van de techniekkamer stond een eenvoudige mixer, 1 of 2 spotmasters en een platenspeler. Ziehier het probleem met de live-uitzendingen. Een draaitafel werkt nu eenmaal moeilijk. Vermeldenswaard is wel het volgende: in de Zweedse studio's gebruikte men Gates Mixers. Deze zijn nog steeds aanwezig aan boord van de MV. Mi Amigo. De Radio Caroline studio welke anno 1979 voor de Engelse service wordt gebruikt is nog met een dergelijke mixer uitgerust. Ondanks deze voor heden ten dage primitieve voorzieningen klonk Radio Nord als geheel veel beter dan bijvoorbeeld Mercur en Veronica in 1961. Men gebruikte uitstekende jingles en de programma's hadden toen al wat je zou kunnen zeggen een non-stop-sound. Veronica bijvoorbeeld kwam nog niet verder dan programma's van een kwartier met steeds weer een ander muziekformat. Men moet echter wel bedenken dat de ‘sound’ van Radio Nord sterk werd beïnvloed door de Amerikaanse investeerders, waarvan de meeste in de States ook iets met de radio te maken hadden.

Jack Kotschack schreef zelfs dat KLIF in Dallas het grote voorbeeld was geweest voor Radio Nord. In de herfst van 1961 begon de Zweedse regering te werken aan een wetgeving welke de uitzendingen vanaf schepen onmogelijk zou maken. Ook voor Radio Nord was er geen ontkomen aan. Op 31 juli 1962 werd voor de laatste keer de zender van het station stilgezet. Voor de sluiting in juli 1962 stonden er echter nog twee opmerkelijke projecten op stapel. Als eerste waren er plannen om een fusie aan te gaan met Radio Mercur. Uit deze fusie zou dan onder meer het oprichten van een te televisiezender moeten voortgekomen zijn. Als tweede was er een plan om vanaf de Bon Jour een zogenaamde easy listening service te beginnen via de FM band. Drie weken voordat Radio Nord uit de ether verdween was alles gereed, maar in verband met de nieuwe wetgeving besloot men dit tweede programma niet te starten. De laatste uitzending van Radio Nord was, zoals eerder vermeld, op 31 juli 1962. Het zendschip werd later verkocht aan de Radio Atlanta organisatie.

Paul Jan de Haan.