Dr. Paul Freed, oprichter van Trans World Radio. kreeg zijn idee voor een christelijke radiostation, waarmee miljoenen mensen in gesloten en moeilijk begaanbare gebieden bereikt konden worden. In 1948 was hij voor zijn werk een paar dagen in Spanje, waar het evangelie was verboden en zendelingen niet welkom waren.

In zijn boek 'Gezonden om te zenden', schreef Freed: “Radio is in staat om over bergen heen te gaan, door dalen en gehuchten, door olijfbossen en wijngaarden. Ik verlangde ernaar om al die mensen te vertellen dat Jezus Christus hen liefheeft, dat Hij voor hen gestorven is en opgestaan en dat Hij leeft. Het enige wat ze moesten doen was geloven. Maar eerst moesten ze het horen.’

In een legerdump kocht Freed een zender en hij begon in 1952, vanuit Frans Marokko, uitzendingen gericht op Spanje onder de naam ‘The Voice of Tangier’. Maar toen Marokko in 1956 onafhankelijk werd, nationaliseerde het de zendinstallatie en Freed zijn station week uit naar Monte Carlo in Monaco.

Op 1 januari 1959 ging in Duitsland het gospelstation ERF van start en dat was ook het begin van een model waarin Trans World Radio ging werken met nationale partners, een manier van werken die tegenwoordig nog steeds functioneert. Binnen dat model zou ook een Nederlandse partner ontstaan, maar al daarvoor was er een andere Nederlandse connectie in de vorm van een zender nabij Kralendijk op Bonaire, die zou uitgroeien tot een monster van 440 kilowatt.

De uitzendingen gericht op Latijns-Amerika en het Caribisch gebied gingen op 13 augustus 1964 voor het eerst de lucht in en Bonaire werd daarmee, na Monte Carlo, de tweede uitzendlocatie. Dat was vijf jaar voor de opening van die andere beroemde korte golfzender op hetzelfde eiland: het relaisstation van Radio Nederland Wereldomroep.

"Vanuit Caribisch Nederland bereikte TWR miljoenen luisteraars op het westelijk halfrond", meldt de Nederlandse website van TWR. "Via vier enorme zendmasten in het zuiden van het eiland Bonaire (80 kilometer van de kust van Venezuela) zond TWR christelijke radioprogramma’s uit naar Venezuela, Cuba, Colombia, Brazilië en het Caribisch gebied. Luisteraars hoorden via Shine 800 AM elke avond het evangelie in hun eigen taal. Voor mensen op Bonaire zelf zond de Voice of Hope uit op 89.5 FM." Nederlanders maakten deel uit van een technisch team, dat verantwoordelijk was voor het verhelpen van acute storingen en het preventieve onderhoud van de zender, zendmasten, gebouwen en materieel.

Niet lang na de start van TWR op Bonaire kwam er nog meer Nederlandse betrokkenheid bij het station toen Hans van der Steen (1930-2020) in oktober 1965 de Nederlandse afdeling oprichtte. Hij zond uit vanuit de zolder van zijn huis in Baarn en kreeg daarbij hulp van onder meer Albert Ramaker en Jan Kits sr. (later medeoprichters van de Evangelische Omroep), zendeling Anne van der Bijl en oud verzetsstrijdster en evangeliste Corrie ten Boom.

Haar korte toespraakjes werden in de jaren '60 en '70 van de twintigste eeuw zeer geliefd bij de luisteraars. “God kent geen problemen, alleen plannen”, was één van haar uitspraken. In de Tweede Wereldoorlog deed ze ondergronds werk, waaronder het verbergen van joodse onderduikers. Corrie ten Boom werd verraden en kwam met haar zus Betsy in het concentratiekamp Ravensbrück terecht, waar Betsy stierf.

De oprichting van de Nederlandse tak van TWR en de uitzendingen vanuit een zolder in Baarn trokken uiteraard ook de aandacht van de kranten. De regionale correspondent in Hilversum van het Nieuwsblad van het Noorden zocht Hans van der Steen op en deed in augustus 1968 verslag onder de kop: "Baarns echtpaar bouwde zolder om tot kleinste evangelisatie-omroep ter wereld".

‘Voor Hans van der Steen, zijn vrouw en hun drie jonge kinderen is het onzeker of er volgende maand of over twee maanden of over een half jaar wel touwtjes zijn om aan elkaar te knopen. Maar dat is een normale situatie in dit Baarns gezinnetje, waar tegenover hoge wekelijkse uitgaven (zij het niet voor het levensonderhoud: men verstaat de kunst sober te leven) géén vaste wekelijkse inkomsten staan. Het echtpaar ligt daarvan 's nachts echter niet meer wakker. Want de Van der Steens leven zoals dat heet 'uit de hand van de Heer'.

Het 37-jarige hoofd van de familie, die tweeënhalf jaar geleden zijn baan bij Philips phonografische industrie er aan gaf omdat hij zich tot zendingsarbeid geroepen voelde, verzekert dat bij dit werk principieel nooit over geld wordt gesproken. “Wij vertrouwen erop, dat als God ons een opdracht geeft, hij er ook voor zorgt dat het geld er komt om die opdracht te vervullen. En dit vertrouwen is nog nooit ten onrechte gebleken".

Het evangelisatiewerk, waarmee de heer Van der Steen - met daadwerkelijke steun van zijn echtgenote - lange dagen vult, verricht hij voor het grootste deel op zijn eigen zolder: het huis-in-de-rij aan de rand van een met koeien en knotwilgen gestoffeerd onafzienbaar weidelandschap houdt tussen zijn dakspanten de ongetwijfeld kleinste professionele opnamestudio van ons land geklemd. Hier worden de godsdienstige programma's op de tape gezet, die, gezien de reacties, blijkbaar velen in den lande er toe brengen, tweemaal per week (woensdagavond laat op de middengolf, en zaterdagmorgen op de korte) af te stemmen op Radio Monte Carlo.

Hier wordt ook duidelijk wat er schuil gaat achter het opschrift Trans World Radio op het naambordje naast de voordeur: een machtige internationale en interkerkelijke evangelisatie-omroep, die met zijn imposant zendvermogen in Zuid-Frankrijk en op Bonaire en zijn uitzendingen in 27 talen bijna iedere bewoner van deze aardbol kan bereiken. De heer Van der Steen zorgt voor de Nederlandse en Vlaamse programma's en een gratis verspreid gestencild maandblaadje, maar ontvangt daarvoor als directeur van de stichting Trans World Radio voor de Benelux-landen géén salaris. Integendeel, alle materiaal- en portokosten èn de huur van de zendtijd (want TWR heeft enkele zenders van de commerciële Radio Monte Carlo exclusief afgehuurd) komen voor zijn rekening. Dit betekent onder meer dat hij alleen voor die uitzendingen elke week 145 dollar voor een kwartier zendtijd op de middengolf en 53 dollar voor een kwartier op de korte golf op tafel dient te leggen.

Het is duidelijk: het werk en het huishouden moeten drijven op de vrijwillige giften van de door deze etherevangelisatie gegrepen luisteraars. En kennelijk komt dat geld - ook al wordt noch in uitzendingen, noch in publicaties, noch in dia lezingen om bijdragen gevraagd - in voldoende mate binnen om deze zeer Amerikaans getinte, maar zeker niet sektarische zendingsactiviteit te kunnen volhouden. Het blijft natuurlijk, althans voor het sceptisch oog van de buitenstaander, een zeer onzekere zaak. Trans World Radio noemt zich trouwens ook 'a venture in faith', hier letterlijk vertaald als 'een waagstuk in het geloof'.

Elk land, dat uitzendingen verzorgt, is zelf verantwoordelijk voor alle financiële consequenties, met dien verstande, dat in de huur van de zendtijd ook nog een bedrag is inbegrepen om de uitzendingen mogelijk te maken naar de Oosteuropese landen, waar, zo weet men zeker, 'miljoenen' geregeld zouden luisteren naar de programma's in hun eigen taal, gemaakt door in het Westen levende landgenoten of wat Polen betreft in de staatsstudio's te Warschau opgenomen. Politiek is taboe; communisme noch rooms-katholicisme zal ooit worden aangevallen. "Wij werken niet om af te breken maar om op te bouwen", aldus de Nederlandse vertegenwoordiger. "Onze enige roeping is, anderen het Evangelie te brengen in alle liefde die mogelijk is".

Oud-orgel bouwer Johannes van der Steen - in de naoorlogse jaren  ‘bekeerd van christelijk tot christen’ en daarna actief in de Youth for Christ-beweging, waar hij ook zijn levensgezellin vond - ziet in de stichting en verbazingwekkende uitbouw van Trans World Radio en zijn eigen dienende arbeid daarin duidelijk de wil van God, waarmee hij leeft zoals hij met zijn vader omging: "vertrouwelijk en tegelijk met eerbied, zoals het een zoon past".

Het verlangen om te evangeliseren bestond al lang bij het echtpaar ("we weten wat het is kind van God te zijn en willen dat graag doorgeven"), toen het de oprichter en president van TWR, de Amerikaanse zendeling dr. Paul Freed, ontmoette en deze de heer Van der Steen verzocht om in zijn vrije tijd in Nederland wat propaganda voor het werk te maken. Daaruit groeide de wens om full-time voor Trans World Radio aan de slag te gaan en programma's in de eigen taal te maken.

"Maar we wisten op geen stukken na hoe dat aan te pakken. Toen op een dag kregen we een telefoontje van een bekende in Rotterdam, die ons verzekerde dat als we het wilden doen, we het voor het geld niet moesten laten. Hij zou zich garant stellen, een aanbod waarvan we overigens nooit gebruik hebben behoeven te maken. En korte tijd later trof ik bij mijn thuiskomst uit de fabriek, waar ik acht jaar fysisch laborant ben geweest, een mij onbekende meneer aan, die me zo maar een auto aanbood omdat ik die, zoals hij opmerkte, bij mijn werk voor TWR moeilijk zou kunnen missen".

Toen hebben we de stap gewaagd. "Heer, als u op die manier met ons werkt, doen we het," hebben we gezegd. Dat was in 1965. Natuurlijk was het wel een griezelig gevoel, drie kinderen,  geen salaris, geen opnamestudio (alleen een gammel recordertje), zelfs geen mogelijkheid om de uitzendingen te betalen, alleen wat gespaard geld, dat God ons eerst liet opmaken", herinnert de heer Van der Steen zich. En zijn vrouw: "Af en toe wiebelde je geloof dan wel, maar later was er altijd wel reden om spijt te hebben van dat gebrek aan vertrouwen." Joh. van der Steen: "We kregen het gevoel dat God zei: je hebt getoond dat je durft, ik zal je laten zien dat het kan. Gedurende de aanlooptijd hoefden we geen zenderhuur te betalen.

En een paar weken voor we begonnen kon ik van het bedrijf waar ik had gewerkt (Philips, AvO) een complete opnamestudio met de nieuwste apparatuur voor een honderdste van de prijs overnemen. Dat geld kwam er op een wonderbaarlijke manier ook weer. God is zo getrouw; altijd hebben we voldoende gehad, maar ook niet méér." Zo beschreef de correspondent in Hilversum van het Nieuwsblad van het Noorden de wonderlijke beginjaren van TWR Nederland, eind jaren zestig.

Met zijn pionierswerk was Van der Steen ook één van de wegbereiders voor de Evangelische Omroep, die in 1967 werd opgericht. "Door de komst van de EO verschoof de aandacht van TWR meer naar Europa en de rest van de wereld", schreef het Nederlands Dagblad. "Van der Steen bleef tot zijn pensioen actief voor het station. Vanaf 1984 woonde hij jaren in Monte Carlo om voor de Europese tak van de zender te werken." Hans van der Steen overleed op 4 april 2020 aan de gevolgen van de ziekte van Alzheimer.

Trans World Radio bestaat nog steeds en is één van de grootste mediaorganisaties ter wereld, gemeten naar het aantal landen dat het bestrijkt en het aantal talen waarin men dagelijks uitzendt. Volgens hun eigen website zendt TWR uit naar 190 landen in meer dan 230 talen, wat beduidend meer is dan bijvoorbeeld BBC World Service of The Voice of America. "Sinds de eerste stap van dr. Freed zijn de ontwikkelingen snel gegaan. Wat gebleven is, is de nadruk op het horen van de boodschap van het evangelie: 'Laat het evangelie overal horen'. Sinds de eerste zender in Tangier is er een veelheid aan mogelijkheden bijgekomen. Naast korte golf- en middengolf zenders gebruikt TWR FM en DAB+, maar ook sociale media, apps, SD-kaarten, audiospelers en verder alles wat de verspreiding van het Evangelie mogelijk maakt." De Stichting Trans World Radio voor Nederland en België bestaat ook nog steeds en is, niet geheel verrassend, gevestigd in Barneveld.

André van Os, 9 december 2023
 

Bronnen: twr.org/our-story, twr.nl, Nieuwsblad van het Noorden, Nederlands Dagblad