Op het vlak van documentaire radioprogramma’s houdt de BBC al bijna vijftig jaar een traditie hoog met programma’s van een uur of series van meerdere uren over één artiest of stroming. Op BBC Radio 2 en BBC 6 zijn nog altijd oude en nieuwe documentaires te horen.

In Nederland bestond deze vorm van radio ook. De zeezender Radio Veronica begon in 1972 met een ‘eeuwigdurende’ Beatles Story. Het verhaal over de grootste band uit de muziekgeschiedenis werd er zeer diepgravend verteld. Niet tot het einde, want toen de serie twee jaar bezig was, in augustus 1974, moest Radio Veronica stoppen. The Beatles Story was toen pas gevorderd tot 1965. Over die eerste jaren waren toen al zeventig afleveringen gemaakt. Als in dat tempo was doorgegaan, had The Beatles Story tot zeker 1976 gelopen.

Inmiddels was in 1974 Tom Mulder (voormalig Veronica-medewerker Klaas Vaak) bij de TROS begonnen met het programma Poster, een uurtje thematische behandeling van de popgeschiedenis op donderdagavond. Ook hij begon met een Beatles Story, dertien delen gekocht van de BBC, die deze in 1972 had uitgezonden. Het leidde tot wat collegiale plaagstootjes tussen Veronica en TROS, die dus tegelijk een Beatles Story uitzonden. Poster ging na dertien delen Beatles verder met ondermeer een eveneens aangekochte Rolling Stones Story, gevolgd door de Geschiedenis van de Popmuziek en series over The Beach Boys en Simon & Garfunkel. Hierna volgde een eigen productie, 23 delen Geschiedenis van de Nederlandse Popmuziek, waarvoor Tom Mulder en producer Juul Geleick het hele land door reden om pioniers als Peter Koelewijn en Andy Tielman, Anneke Grönloh en Willeke Alberti te interviewen, terwijl mensen als Skip Voogd en Willem van Kooten in de serie vertelden hoe die prille Nederpop werd opgepikt door de publieke en commerciële radio in Nederland.

Poster bestond tot 1984. Pas in het najaar van 1987 vulde de AVRO het gat op. Alweer vormde een serie over The Beatles het startsein van een reeks popdocumentaires onder de noemer Het Steenen Tijdperk. In de jaren daarna ging het over Elvis Presley, Jimi Hendrix, het ontstaan van de rock ’n’ roll, Motown en The Rolling Stones. Toen Het Steenen Tijdperk in 1993 (na een korte pauze) verhuisde naar de zondagmiddag op Radio 2 was er geen ruimte meer voor documentaires, maar stonden de oude hitparades voortaan centraal.

Opnieuw was het de TROS die reageerde. De oude titel Poster werd weer van stal gehaald. In de week dat Het Steenen Tijdperk afzwaaide als documentair programma, begon Poster aan de nieuwe reeks. Het programma zou het nu tot 2003 volhouden, afwisselend op Radio 2 en Radio 3.  Parallel hieraan was er medio jaren negentig één kortlopende documentaire serie van de VARA op zaterdagavond op Radio 3, Het Verhaal van de Popmuziek.

Met het verdwijnen van Poster in 2003 verdween de popmuzikale radiodocumentaire als genre in Nederland. Individuele programmamaker lieten merken dit te betreuren, het meest expliciet Michiel Veenstra, die voor de NTR het programma Met Michiel maakt. Toen dit 3FM-programma nog in de avond werd uitgezonden, zette Michiel in eerste instantie regelmatig ‘classic albums’ centraal op een manier die deed denken aan dit gelijknamige (internationale) tv-programma. Hiervoor werd bestaand interviewmateriaal gebruikt. Later interviewde hij zelf hedendaagse artiesten over hun nieuwe albums of singles. Deze interviews knipte Michiel tot hapklare brokjes van 30 seconden tot een minuut die tussen de platen in werden gemonteerd. Het resultaat: minispecials van zo’n vijftien minuten – inclusief twee platen - over één artiest. In sommige gevallen keerde zo’n artiest een week lang elke dag terug, zodat verspreid over die week een heel uur over deze artiest te horen was geweest. Toen Veenstra in 2015 verhuisde naar de ochtenduren op 3FM handhaafde hij het ‘spotlicht op één artiest’, maar beperkte hij dit tot één quote. In de serie ’50 Jaar 3FM’ van KX Radio vertelde Michiel in januari 2016 dat hij een ‘Poster-achtig’ programma graag zou terugzien op de zaterdag- of zondagavond op 3FM. Het zou ook wel passen bij zijn omroep.

Dat is er nog niet van gekomen en het is te betwijfelen of dat er nog van komt. ‘Poster’ is inmiddels aan een derde leven begonnen, op het themakanaal Sterren.nl. Daar wordt weliswaar per aflevering één artiest geïnterviewd, met pophistorie of zelfs de bredere benaming muziekhistorie heeft dit niets meer te maken. Willeke Alberti, een van de eerste gasten in de nieuwe Poster-reeks, leek een goede keus. Zij heeft, zeker binnen het genre waar de zender zich op richt, een indrukwekkende carrière van zestig jaar om op terug te blikken, met haar platen en herinneringen hadden met gemak vijf of zes uren in de oude Poster-stijl gevuld kunnen worden.

Daar heeft Sterren.nl niet voor gekozen. Met Willeke werd een uurtje gezellig gekeuveld, er werden drie willekeurige plaatjes gedraaid en dat was het. Behalve enkele grote namen uit de Nederlandse (lichte) muziek als Willeke Alberti, Rowwen Hèze  en Lee Towers hebben inmiddels ook Peter Beense en Sieneke en zelfs Willem Barth (?) en René Karst (??) hun eigen Poster-aflevering achter de rug. Een te korte carrière om een uur mee te vullen? Geen nood, in Poster anno nu worden ook platen van andere artiesten gedraaid. Dat zijn géén platen die in de interviews worden besproken of die met de artiest in kwestie iets te maken hebben. Het zijn volstrekt willekeurige platen. Zo werd bij Willeke Alberti (keus genoeg zou je zeggen) ‘New York New York’ van Frank Sinatra gedraaid! Sterren.nl is vrij om te doen wat het wil, maar het zou netjes zijn daar niet de naam van Poster voor te misbruiken.

Hoe ziet dán de toekomst eruit voor de popgeschiedenis in documentairevorm op de radio? Is die er wel?  

De AVRO begon enkele jaren geleden met een eigen webkanaal waarop programmamakers in dienst van – of gelieerd aan – deze omroep zich konden uitleven in documentaires over hun favoriete artiesten of stromingen. Jac van IJll, die samensteller was van Het Steenen Tijdperk op Radio 2, maakte een diepgravende serie over Motown en toenmalig radiobaas van de AVRO Koop Geersing zette zich met zijn opvolger Arjan Snijders aan een ‘Macca Podcast’ van vele tientallen delen, waarin de meest obscure opnamen van Paul McCartney werden gedraaid en besproken. Deze was ook te horen op internetstation KX Radio. Elitair? Misschien, maar het voordeel van de podcast is dat de sandwichformule, de maximale aandachtspanne van de gemiddelde luisteraar en andere radiowetten niet gelden. Het aanzetten en beluisteren van een podcast is een bewuste keuze. De groep die voor deze vorm van ‘narrowcasting’ kiest is vele malen kleiner dan de groep die kiest voor het ouderwetse ‘broadcasting’, maar wel vele malen aandachtiger.

De AVRO bestaat niet meer. De radiobaas van fusieomroep AVROTROS is niet de voormalige radiobaas van de AVRO geworden, maar die van de TROS. Onder diens bewind is de podcast inmiddels de nek omgedraaid. Dat betekent dat voornoemde podcasts nergens meer te vinden zijn, met één uitzondering. Drie Beatles-fanaten, waarvan er één in het dagelijks leven radioproducer bij AVROTROS is, verzorgen elke veertien dagen een podcast over de muziek en het leven van The Fab Four. Wibo Dijksma, Jan Cees ter Brugge en Michiel Tjepkema laten in The Fab4Cast horen hoe diepgravende radio over één artiest of stroming tegenwoordig kan klinken. Met het verdwijnen van de AVROTROS-podcast hebben zij hun serie kunnen onderbrengen bij de Beatles-fanclub. Via hun eigen Facebook-pagina en website en via de Beatles-fanclub is elke twee weken een aflevering te downloaden. Dat gaat nu al bijna drie jaar door en inmiddels is het aantal afleveringen de zeventig gepasseerd. Aflevering 70 ging ruim een uur lang over het nummer Strawberry Fields Forever, dat de start vormde van de opnamesessies voor het album Sgt Pepper (maar daar uiteindelijk niet op kwam). In hoeveelheid afleveringen zijn Wibo, Michiel en Jan Cees Radio Veronica nu genaderd, in diepgravendheid gaat het drietal er aan voorbij. Aan vrijwel alle Beatles-albums tot 1967 zijn een of meer afleveringen gewijd, meestal op het moment dat het bewuste album precies vijftig jaar oud was. Sgt Pepper jubileert op 1 juni aanstaande, dus tot die tijd worden alle dertien songs van de plaat aan een bijna wetenschappelijk onderzoek onderworpen. Later dit jaar is het tijd voor Magical Mystery Tour, volgend jaar volgt The White Album. Tussendoor zijn er afleveringen over zij-onderwerpen als The Beatles & Harry Nilsson, manager Brian Epstein, de in 2016 overleden producer George Martin, afleveringen over specifieke soloplaten van The Beatles, John Lennon’s ‘Lost Weekend’ (de wilde periode zonder Yoko Ono in 1974) en zelfs een aflevering over het solowerk van Yoko.

Het risico is dat dit soort projecten verzand in geneuzel van een stelletje Beatles-nerds onder elkaar, die een uitzending maken voor zichzelf en voor andere Beatle-freaks, die vooral vinden dat er nooit iemand anders zulke goede muziek heeft gemaakt als The Fab Four. Zo zijn Jan Cees, Michiel en Wibo gelukkig niet. Het drietal, dat elkaar bij toeval leerde kennen en daarna besloot met deze serie te starten, deelt een scherp soort humor, zet elkaar voor de open microfoon regelmatig op een vriendelijke manier voor schut en is zeker niet blind voor de mindere prestaties van George, Paul, John of Ringo. ,,Zou er iemand te vinden zijn die écht fan van Ringo is?,’’ vroeg het trio zich af bij het begin van de serie. In aflevering 38, ‘Een kritische blik op Ringo’s solocarrière’, stelt Fab4Cast zich samen met Ron Bulters van de Beatles Fanclub de vraag of het terecht is dat er altijd wat lacherig wordt gedaan over ‘misschien niet de beste drummer ter wereld, misschien niet eens de beste drummer van The Beatles’. Aflevering 71, ‘De veelste grote Yoko Ono Sjoo’, beantwoordt de vraag ‘Yoko Ono of Yoko Oyes?’. “De een vindt het onuitstaanbaar kattengejank, volgens de ander was ze haar tijd ver vooruit.’’

Fab4Cast bedient de Beatles-nerd die nooit van zijn leven iets anders zal beluisteren dan The Beatles, maar is voor elke muziekliefhebber goed beluisterbaar omdat het wordt gemaakt door muziekliefhebbers met een bredere focus en de noodzakelijke relativering. De mannen – en hun gasten – doen dit allemaal in hun vrije tijd en hebben ook niet de illusie dat er een verdienmodel aan te hangen is, in tegenstelling tot de makers van de Amerikaanse evenknie, die nog wel eens wil bedelen om donaties.

Je zou dat een schril contrast kunnen noemen met de positie die de vroegere makers van Poster en Het Steenen Tijdperk hadden. Zij mochten op basis van de omroep-cao op pad en konden betaald in de boeken en audio-archieven duiken. Feit is dat de omroep deze taak tegenwoordig laat liggen. Daar zou je over kunnen klagen. De luisteraar kan maar beter blij zijn dat er liefhebbers zijn die vele uren vrij tijd steken in het documenteren van hun favoriete muziek.

www.fab4cast.nl/

http://beatlesfanclub.nl/category/fab4cast/

Edwin Wendt, 21 maart 2017