Het zendstation Nauen, gelegen nabij de stad Nauen in de Duitse deelstaat Brandenburg, is een van de oudste en belangrijkste radio zendlocaties ter wereld. Dit zendstation, ook wel bekend als de “Großfunkstelle Nauen,” heeft een lange geschiedenis die teruggaat tot het begin van de 20e eeuw en heeft door de decennia heen gediend als essentieel communicatiepunt, zowel binnen Duitsland als internationaal. Gedurende zijn operationele jaren heeft het station meerdere historische periodes overleefd, waaronder beide wereldoorlogen, de Koude Oorlog en de Duitse hereniging.

Oprichting en Vroege Jaren

Het zendstation werd in 1906 opgericht door de Duitse ingenieur Georg Graf von Arco, die werkte voor het bedrijf Telefunken. Het oorspronkelijke doel van het station was om radiotelegrafie mogelijk te maken, waarbij draadloze berichten over grote afstanden konden worden verstuurd. In deze tijd was draadloze communicatie nog nieuw en revolutionair, en Nauen werd al snel een belangrijke locatie voor zowel nationale als internationale communicatie. In 1909 werden de eerste succesvolle lange afstand uitzendingen vanuit Nauen naar de Verenigde Staten verstuurd, wat een grote technologische prestatie was voor die tijd.

Het station werd aanvankelijk uitgerust met een vonkgenerator om radiosignalen uit te zenden. Deze technologie werd later vervangen door de modernere Alexanderson-alternator, een hoogfrequente wisselstroom generator die efficiënter werkte en betere signaal mogelijk maakte.

Nauen tijdens de Eerste Wereldoorlog (1914-1918)

Tijdens de Eerste Wereldoorlog kreeg het zendstation Nauen een militaire functie. De Duitse regering gebruikte de locatie om communicatie te onderhouden met koloniën en bondgenoten, en de strategische waarde van Nauen werd al snel duidelijk. Het station maakte het mogelijk voor Duitsland om, zonder afhankelijk te zijn van onderzeese telegraafkabels, berichten over lange afstanden te versturen. Dit was met name belangrijk omdat de geallieerden tijdens de oorlog toegang tot die kabels beperkten.

Afbeelding: Großfunkstelle Nauen in 1918 (foto Wikipedia).

De periode tussen de wereldoorlogen (1919-1939)

Na het einde van de Eerste Wereldoorlog, in het kader van het Verdrag van Versailles, kreeg Duitsland beperkingen opgelegd op het gebied van militaire communicatie. Het zendstation Nauen kreeg in de jaren 20 een meer civiele functie en ging zich richten op commerciële radiodiensten en internationale communicatie. In deze periode werd het station gebruikt voor radiotelefonie, het uitzenden van nieuwsberichten en het onderhouden van contacten met Duitse kolonies en bedrijven overzee.

Afbeelding: Großfunkstelle Nauen tussen bede wereldoorlogen (foto Wikipedia).

Nauen tijdens de Tweede Wereldoorlog (1939-1945)

In de Tweede Wereldoorlog kreeg het zendstation opnieuw een militair doel. Het werd uitgebreid met extra antennes en zenders om de capaciteit te vergroten.Het Duitse leger gebruikte Nauen voor propaganda-uitzendingen naar het buitenland en voor militaire communicatie met troepen en schepen. Het station werd in deze periode sterk beveiligd, aangezien het een belangrijk onderdeel vormde van de Duitse oorlogscommunicatie. Tegen het einde van de oorlog werd Nauen echter zwaar beschadigd door bombardementen van de geallieerden. 

De Koude Oorlog en de DDR-periode (1945-1990)

Na de Tweede Wereldoorlog kwam Nauen in handen van de Sovjet bezettingsmacht, en later werd het station beheerd door de autoriteiten van de Duitse Democratische Republiek (DDR). Gedurende de Koude Oorlog werd Nauen een belangrijk onderdeel van de communicatie-infrastructuur van het Oostblok. Het station werd gebruikt om propaganda boodschappen en informatie-uitzendingen naar Westerse landen te sturen. Dit was onderdeel van de “radio koude oorlog,” waarbij zowel Oost- als West-Duitsland hun standpunten via de ether naar de bevolking en internationale luisteraars zonden.

Afbeelding: Een van de grote antenne installaties van Nauen (foto  Radiotrefpunt/Vincent Schriel)

Tijdens deze periode werd het zendstation Nauen gemoderniseerd en uitgebreid, onder meer met de bouw van extra antennesystemen om uitzendingen in verschillende frequentiebanden mogelijk te maken. Het station zond programma’s uit in verschillende talen om een breder publiek te bereiken en te informeren over politieke en maatschappelijke ontwikkelingen in het Oostblok.

Na de Duitse Hereniging: Het zendstation vandaag

Na de Duitse hereniging in 1990 kwam het zendstation Nauen in handen van de Duitse overheid. Veel van de oudere zend infrastructuur werd uit bedrijf genomen, aangezien de politieke en propagandistische functie van het station niet langer nodig was. Echter, het station bleef in gebruik als een commerciële zendlocatie voor kortegolf uitzendingen. Tegenwoordig wordt Nauen beheerd door het Duitse mediabedrijf Media Broadcast, dat de faciliteiten verhuurt aan internationale omroepen en andere gebruikers van kortegolfradio.

Afbeelding: De controlekamer in Nauwen (foto Radiotrefpunt/Vincent Schriel)

Cultureel en historisch erfgoed

Het zendstation Nauen heeft door de decennia heen een grote historische en culturele waarde opgebouwd. Het wordt beschouwd als een monument van de radiogeschiedenis en is een van de oudste nog bestaande zendlocaties ter wereld. Veel van de oorspronkelijke gebouwen zijn nog in goede staat en worden bewaard als industrieel erfgoed.

Het station trekt ook interesse van radio liefhebbers, historici en ingenieurs, die de locatie bezoeken om meer te leren over de ontwikkeling van draadloze communicatie. Het zendstation Nauen is daardoor niet alleen een operationele zendlocatie, maar ook een plek waar de geschiedenis van de radio en telecommunicatie wordt gekoesterd en tentoongesteld.

Afbeelding: Een van de vele kortgolfzenders in Nauen (foto Radiotrefpunt/Vincent Schriel)

Afbeelding: Großfunkstelle Nauen (foto Wikipedia)