Wisselen FM-zenders Hilversum 2 en 3

[Piet van der Vooren]

De FM-zenders Hilversum 1 en 2 zonden aanvankelijk via de zender Lopik uit via de frequentie 92,6 MHz respectievelijk 96,8 MHz. Toen in 1965 Hilversum 3 via Lopik in de lucht kwam was dat op de frequentie 98,9 MHz. In 1969 zijn Hilversum 2 en 3 via de zender Lopik van frequentie gewisseld. Hilversum 2 ging naar 98,9 MHz en Hilversum 3 naar 96,8 MHz. In heb indertijd begrepen dat dit was omdat de frequentie 96,8 MHz of de FM-zender hiervoor minder geschikt zou zijn voor stereo-uitzendingen. En omdat Hilversum 3 toentertijd alleen nog in mono uitzond ging dit station naar 96,8 MHz. In 1975 ging ook Hilversum 3 op 96,8 MHz in stereo uitzenden, en was dit euvel klaarblijkelijk opgelost. Weet iemand hier meer over?

[Rink Hof]

Ik heb wel eens ergens gelezen dat er een relatie zou zijn met 9 maal de middenfrequentie (die tussen 10,6 en 10,8 MHz lag), die in toenmalige radio's een storing zou kunnen zijn bij de ontvangst.

In de kabeltelevisie (draadomroepsystemen, GAI, CAI) was er ook zo'n advies om 96,2, 96,3 en 96,4 te mijden. Dan zou een radio zijn 10,7 maal 9 weer het net op sturen en een zender op die frequenties bij de buren (of op de slaapkamer) kunnen storen. Ik heb dat nooit begrepen. En in de kabeltelevisie is dat advies in mijn tijd (na 1982) ook geschrapt.

Iets meer voor de hand liggend was de regel om op kabeltelevisie geen frequenties met verschil 10,7 te gebruiken. Een radio heeft een lokale oscillator die 10,7 MHz hoger is dan de te ontvangen frequentie. Bijvoorbeeld: je wilt 88,6 MHz ontvangen, dan maakt jouw radio intern een signaal op 99,3 MHz.

 

Het geeft trouwens wel aan hoe serieus "Hilversum" was over hun muziekzender, die in mono werden uitgezonden. Een hoorspel of het uitgebreide nieuws moet natuurlijk wel in stereo....

Ook kan H3 wel op een frequentie die meer gestoord zou kunnen worden....

Het zal wel omroeppolitiek zijn geweest. Bepaalde omroepen zonden alleen uit op H1 en andere omroepen alleen op H2. En daar mag dan natuurlijk geen verschil in ontvangst zijn. Op H3 zond iedere omroep uit.

De programmamakers (behalve Felix Meurders) snapten toch al niks van het zendernetwerk. Als Lopik uit viel, dan "liggen we er uit". Dat er nog 6 andere FM-zenders in de rest van het land wel uitzenden, maakte niet uit, men stopte gewoon met uitzenden. Als Smilde uitviel dan wisten ze het in Hilversum niet eens.

[radio tpot]

Ik ken een verhaal van een dame die wist dat de zender uitgevallen was, geeft niets zei ze, de mensen luisteren toch wel.

 

Theo

[ruudam]

6 uur geleden zei Piet van der Vooren:

De FM-zenders Hilversum 1 en 2 zonden aanvankelijk via de zender Lopik uit via de frequentie 92,6 MHz respectievelijk 96,8 MHz. Toen in 1965 Hilversum 3 via Lopik in de lucht kwam was dat op de frequentie 98,9 MHz. In 1969 zijn Hilversum 2 en 3 via de zender Lopik van frequentie gewisseld. Hilversum 2 ging naar 98,9 MHz en Hilversum 3 naar 96,8 MHz. In heb indertijd begrepen dat dit was omdat de frequentie 96,8 MHz of de FM-zender hiervoor minder geschikt zou zijn voor stereo-uitzendingen. En omdat Hilversum 3 toentertijd alleen nog in mono uitzond ging dit station naar 96,8 MHz. In 1975 ging ook Hilversum 3 op 96,8 MHz in stereo uitzenden, en was dit euvel klaarblijkelijk opgelost. Weet iemand hier meer over?

Dit is maar het halve verhaal Piet!

Je vergeet dat bij de zender Markelo precies hetzelfde gebeurde, en daar luisterden wij naar in Doetinchem.

Overigens dachten we toen nog in FM kanalen.

In Lopik werd kan 33 en 40  dus gewisseld met Hil 2 en 3

Voor Markelo was dat kanaal 31 en 38 of 96,2 en 98,3 MHz.

3 uur geleden zei Rink Hof:

Ik heb wel eens ergens gelezen dat er een relatie zou zijn met 9 maal de middenfrequentie (die tussen 10,6 en 10,8 MHz lag), die in toenmalige radio's een storing zou kunnen zijn bij de ontvangst.

In de kabeltelevisie (draadomroepsystemen, GAI, CAI) was er ook zo'n advies om 96,2, 96,3 en 96,4 te mijden. Dan zou een radio zijn 10,7 maal 9 weer het net op sturen en een zender op die frequenties bij de buren (of op de slaapkamer) kunnen storen. Ik heb dat nooit begrepen. En in de kabeltelevisie is dat advies in mijn tijd (na 1982) ook geschrapt.

Iets meer voor de hand liggend was de regel om op kabeltelevisie geen frequenties met verschil 10,7 te gebruiken. Een radio heeft een lokale oscillator die 10,7 MHz hoger is dan de te ontvangen frequentie. Bijvoorbeeld: je wilt 88,6 MHz ontvangen, dan maakt jouw radio intern een signaal op 99,3 MHz.

 

Het geeft trouwens wel aan hoe serieus "Hilversum" was over hun muziekzender, die in mono werden uitgezonden. Een hoorspel of het uitgebreide nieuws moet natuurlijk wel in stereo....

Ook kan H3 wel op een frequentie die meer gestoord zou kunnen worden....

Het zal wel omroeppolitiek zijn geweest. Bepaalde omroepen zonden alleen uit op H1 en andere omroepen alleen op H2. En daar mag dan natuurlijk geen verschil in ontvangst zijn. Op H3 zond iedere omroep uit.

De programmamakers (behalve Felix Meurders) snapten toch al niks van het zendernetwerk. Als Lopik uit viel, dan "liggen we er uit". Dat er nog 6 andere FM-zenders in de rest van het land wel uitzenden, maakte niet uit, men stopte gewoon met uitzenden. Als Smilde uitviel dan wisten ze het in Hilversum niet eens.

Bij TV het zelfde.

Zat je te kijken werd het programma opeens onderbroken wegens zender storing. Wat nou, alles was perfect.

Maar als jouw zender Markelo, later Arnhem, uitviel gingen ze onverdroten door.

 

Die Lopik 4 zender vertoonde regelmatig kuren wegens ouderdom.

Ik herinner me een langdurige uitzending overdag , een popfestival of zoiets, telkens lag tie eruit. Men schakelde over toen het te gek werd naar Ned2.

 

Kijken naar een nieuwe zender zoals toen Arnhem was geen pretje, viel regelmatig uit. En dan Ned 1 EN 2, want zat een soort koppeling in, Kanal 50 en 53.

[radio tpot]

Problemen met Smilde weet ik maar 2 dingen van.

Een keer een jachtvliegtuig er tegen aan de kabels en bijna de mast om en de andere keer was in de jaren 90 met ijzel.

Alle antennes zaten in een blok ijs wat natuurlijk van invloed was op de TV beelden.

Voor zo ver mijn geheugen terug gaat was 91.8 van Smilde de frequentie voor H3 en 88 MHz voor H1.

94.8 was voor H2.

Zie verder overzicht.

Komt uit broadcasting stations van CJ Both uit 1981

 

Theo

[multiplexfm]

7 uur geleden zei Rink Hof:

Ik heb wel eens ergens gelezen dat er een relatie zou zijn met 9 maal de middenfrequentie (die tussen 10,6 en 10,8 MHz lag), die in toenmalige radio's een storing zou kunnen zijn bij de ontvangst.

In de kabeltelevisie (draadomroepsystemen, GAI, CAI) was er ook zo'n advies om 96,2, 96,3 en 96,4 te mijden. Dan zou een radio zijn 10,7 maal 9 weer het net op sturen en een zender op die frequenties bij de buren (of op de slaapkamer) kunnen storen. Ik heb dat nooit begrepen. En in de kabeltelevisie is dat advies in mijn tijd (na 1982) ook geschrapt.

Ik heb het vaker gehoord, maar het lijkt me onwaarschijnlijk. Tenzij bij zo'n ontvanger de middenfrequent kringen slecht afgeschermd of ontkoppeld zijn waardoor terugwerking zou kunnen ontstaan. Overigens is dat signaal dan ook 9 keer zo breed geworden, dus 1,8 MHz ipv 200 kHz!

 

Citaat

Iets meer voor de hand liggend was de regel om op kabeltelevisie geen frequenties met verschil 10,7 te gebruiken. Een radio heeft een lokale oscillator die 10,7 MHz hoger is dan de te ontvangen frequentie. Bijvoorbeeld: je wilt 88,6 MHz ontvangen, dan maakt jouw radio intern een signaal op 99,3 MHz.

Hier in de buurt rond Soesterberg was dat een bekend probleem eind jaren '70 / begin '80. AFN zat toen op 103,3 MHz wat precies 10,7 MHz verschilde met Lopik 92,6 MHz. Als je een ontvanger had die aan de ingang niet zo selectief was dan hoorde je beide zenders over de hele band door elkaar heen...

10 uur geleden zei Piet van der Vooren:

De FM-zenders Hilversum 1 en 2 zonden aanvankelijk via de zender Lopik uit via de frequentie 92,6 MHz respectievelijk 96,8 MHz. Toen in 1965 Hilversum 3 via Lopik in de lucht kwam was dat op de frequentie 98,9 MHz. In 1969 zijn Hilversum 2 en 3 via de zender Lopik van frequentie gewisseld. Hilversum 2 ging naar 98,9 MHz en Hilversum 3 naar 96,8 MHz. In heb indertijd begrepen dat dit was omdat de frequentie 96,8 MHz of de FM-zender hiervoor minder geschikt zou zijn voor stereo-uitzendingen. En omdat Hilversum 3 toentertijd alleen nog in mono uitzond ging dit station naar 96,8 MHz. In 1975 ging ook Hilversum 3 op 96,8 MHz in stereo uitzenden, en was dit euvel klaarblijkelijk opgelost. Weet iemand hier meer over?

In de laatste nieuwsbrief van het Omroepzendermuseum (Please login or register to see this link. ) wordt beschreven hoe de zenders werden omgebouwd voor stereo.

Ik kan daaruit niet opmaken dat de zender op 96,8 van een ander type was dan de andere twee zenders. Volgens het artikel kwamen ze allemaal van Philips (PTI).

[radio tpot]

Ik lees vooral veel over pensioen en de spullen uit de kelder van de Flevopolder?

De laatste nieuwsbrief in het overzicht uit je link.

 

Edit

Dombo die ik ben door direct onderaan te kijken, daar staat dan in mijn gedachten wereld de laatste.

Maar hij staat  boven aan😊

 

Theo

28 oktober bewerkt door radio tpot

[Juul]

11 uur geleden zei multiplexfm:

Ik heb het vaker gehoord, maar het lijkt me onwaarschijnlijk. Tenzij bij zo'n ontvanger de middenfrequent kringen slecht afgeschermd of ontkoppeld zijn waardoor terugwerking zou kunnen ontstaan. Overigens is dat signaal dan ook 9 keer zo breed geworden, dus 1,8 MHz ipv 200 kHz!

 

Hier in de buurt rond Soesterberg was dat een bekend probleem eind jaren '70 / begin '80. AFN zat toen op 103,3 MHz wat precies 10,7 MHz verschilde met Lopik 92,6 MHz. Als je een ontvanger had die aan de ingang niet zo selectief was dan hoorde je beide zenders over de hele band door elkaar heen...

In de laatste nieuwsbrief van het Omroepzendermuseum (Please login or register to see this link. ) wordt beschreven hoe de zenders werden omgebouwd voor stereo.

Ik kan daaruit niet opmaken dat de zender op 96,8 van een ander type was dan de andere twee zenders. Volgens het artikel kwamen ze allemaal van Philips (PTI).

 

 

Inderdaad ze kwamen bij PTI - Huizen vandaan en ik "mocht" er nog aan werken toen ik van school kwam.

[multiplexfm]

8 uur geleden zei radio tpot:

Ik lees vooral veel over pensioen en de spullen uit de kelder van de Flevopolder?

De laatste nieuwsbrief in het overzicht uit je link.

 

Edit

Dombo die ik ben door direct onderaan te kijken, daar staat dan in mijn gedachten wereld de laatste.

Maar hij staat  boven aan😊

 

Theo

Ik maakte weer de fout door 'laatste' te schrijven ipv 'nieuwste' 😉

[multiplexfm]

22 uur geleden zei ruudam:

Die Lopik 4 zender vertoonde regelmatig kuren wegens ouderdom.

Ik herinner me een langdurige uitzending overdag , een popfestival of zoiets, telkens lag tie eruit. Men schakelde over toen het te gek werd naar Ned2.

Zal dan midden jaren '70 geweest zijn. Ik heb de Lopik 4 zender nog zien staan in het Omroepzendermuseum toen hij al uit dienst was, dat was een Thomson uit 1978. Leverde 15 kW, uit de antennes kwam 100 kW effectief.

Ze hebben bij de vervanging zelfs nog even overwogen om naar kanaal 30 te gaan (reserve voor Nederland 3). Uiteindelijk toch niet doorgegaan.

[Piet van der Vooren]

Van iemand van het Omroep Zender Museum kreeg ik het volgende antwoord over de wisseling van de FM-zenders:

 

"Niet alleen in Lopik maar ook op andere zenders zijn er wat wisselingen van frequenties geweest. In het artikel in de Nieuwsbrief staat al iets over de FM-ruisdriehoek. Het stereosignaal (L-R) wordt omgezet naar een hogere frequentie in het audiogebied en ondervindt daarom meer last van ruis. Dat betekent dat het bereik van een stereosignaal via dezelfde zender minder ver is. En dat scheelt behoorlijk. Als het ontvangstsignaal laag is schakelt de ontvanger over naar mono. Op de radio van vroeger ging dan het stereolampje uit. Daarom werden de frequenties die, vanwege minder externe storingen, een groter bereik hadden gebruikt voor de stereozenders. In de loop der jaren werden de FM-radio's steeds gevoeliger waardoor de ontvangst steeds 'makkelijker' ging. Verder zijn van verschillende FM-zenders de vermogens in de jaren '70 ook wat verhoogd. Daarom was het in 1975 ook mogelijk om Hilversum 3 in stereo uit te zenden. Al jaren wordt bij FM-autoradio's de meeste aandacht aan de gevoeligheid besteed. Als de ontvangst in een dergelijke ontvanger minder wordt, wordt geleidelijk de middenfrequent-bandbreedte verkleind. Daardoor wordt de scheiding tussen het linker- en rechterkanaal steeds minder en wordt uiteindelijk mono bereikt."

 

Piet.
 

[Rink Hof]

Klopt, Lopik Smilde en Markelo waren vroeger 50 kW ERP rondstralend horizontaal, alleen Roermond zond 100kW ERP uit, maar dan alleen in noordwestelijke richting, andere richtingen waren 10 kW ERP, ook horizontaal. Toen FM steeds minder in huis werd ontvangen door ontvangst via de kabel en het dus meer voor auto's en portables was, kwam het besef door dat verticale polarisatie wellicht beter aansloot bij de ontvangst antennes. De  vermogens van Lopik, Smilde en Markelo zijn verhoogd naar 100 kW ERP.

[ruudam]

11 uur geleden zei Piet van der Vooren:

Van iemand van het Omroep Zender Museum kreeg ik het volgende antwoord over de wisseling van de FM-zenders:

. Als de ontvangst in een dergelijke ontvanger minder wordt, wordt geleidelijk de middenfrequent-bandbreedte verkleind. Daardoor wordt de scheiding tussen het linker- en rechterkanaal steeds minder en wordt uiteindelijk mono bereikt."

 

Piet.
 

Het is niet te hopen dat de MF bandbreedte wordt versmald bij slechtere ontvangst want dan gaat het vervormen.

Wat gebeurd is dat L en R steeds meer bij elkaar worden gevoerd waardoor ook de ruis minder wordt.  Wat wel zou kunnen is dat het de gedemoduleerde signaal wordt versmald, het Multiplex signaal, zodat uiteindelijk bij zeer zwakke ontvangst alleen een mono signaal overblijft.

[multiplexfm]

11 uur geleden zei Piet van der Vooren:

Van iemand van het Omroep Zender Museum kreeg ik het volgende antwoord over de wisseling van de FM-zenders:

[knip]

Ja, dat algemene verhaal over grotere ruisgevoeligheid ken ik ook. Maar het geeft nog steeds geen antwoord waarom men in 1969 de 96,8 aan H3 heeft gegeven en de 98,9 aan H2. Het artikel vermeldt ook dat Lopik 1 en 2 al in juni 1964 geschikt waren gemaakt voor stereo, terwijl H3 toen nog niet eens bestond. Misschien dat het toch iets te maken had met die 9e harmonische. In een latere serie over FM-ontvangst van Willem Bos uit 1979 is daar ook melding van gemaakt, ik kom daar later nog op terug.

In ieder geval zijn bij de introductie van H4 op 28-12-1975 wel de frequenties van de overige FM-zenders zo ingedeeld dat altijd de volgorde H1-H3-H4/2 ontstond (zie onderstaande pagina's RB december '75).

Op die pagina's ook gelijk het antwoord op de eerder gestelde vraag wanneer de uitzendingen van de regionalen op de AM-steunzenders Hoogezand, Hengelo en Hulsberg gestopt zijn: per diezelfde 28 december 1975.

 

Groeten, Jan.

[multiplexfm]

Hieronder dus de '9e harmonische theorie' uit een Radio Bulletin serie over FM-ontvangers (zeer technisch verhaal, maar kennelijk wel bewezen met metingen).

 

Groeten, Jan.

 

29 oktober bewerkt door multiplexfm

[Piet van der Vooren]

13 uur geleden zei multiplexfm:

Ja, dat algemene verhaal over grotere ruisgevoeligheid ken ik ook. Maar het geeft nog steeds geen antwoord waarom men in 1969 de 96,8 aan H3 heeft gegeven en de 98,9 aan H2. Het artikel vermeldt ook dat Lopik 1 en 2 al in juni 1964 geschikt waren gemaakt voor stereo, terwijl H3 toen nog niet eens bestond. Misschien dat het toch iets te maken had met die 9e harmonische. In een latere serie over FM-ontvangst van Willem Bos uit 1979 is daar ook melding van gemaakt, ik kom daar later nog op terug.

In juni 1964 was Hilversum 3 dan weliswaar nog niet in de lucht, maar het FM-zendernet voor een derde station naast Hilversum 1 en 2 was al wel aangelegd.

Piet.

[Rink Hof]

Op 29-10-2024 om 23:28 zei multiplexfm:

Hieronder dus de '9e harmonische theorie' uit een Radio Bulletin serie over FM-ontvangers (zeer technisch verhaal, maar kennelijk wel bewezen met metingen).

 

Groeten, Jan.

 

 

Jan,

In welk jaar werd dit gepubliceerd?

Rink

 

[multiplexfm]

8 uur geleden zei Rink Hof:

 

Jan,

In welk jaar werd dit gepubliceerd?

Rink

 

Maart 1979 t/m februari 1980.

 

Groeten, Jan.

[Rink Hof]

Op 1-11-2024 om 11:40 zei multiplexfm:

Maart 1979 t/m februari 1980.

 

Groeten, Jan.

 

Dank je wel, Jan

 

Nu pas zie ik bij het openen van de png deze filenaam: RB-1979-05-FM-ontvangst-H3.png

Voorzover ik weet was Radio Bulletin een maandblad, dus het zal mei 1979 zijn geweest.

Rink

[Lowlander]

Wat ik een keer gehoord had. Ik weet niet of het ook waarheid is. 

Hilversum 3 was pas in de lucht en moest zo'n beetje de konkurrentie van Veronica en Radio Noordzee worden. 

De frekwentie van 96,8 MHz ligt in het midden van de FM-band en zou daarom de gevoeligste frekwentie zijn. Dit zou te maken hebben met de afregeling van de radio-ontvanger. En moest dus Hilversum 3 in elke regio op de middelste frekwentie terechtkomen. Vooral Lopik, dat het grootste bereik heeft vanwege de centrale ligging, was 96,8 MHz de uitkomst. 

[multiplexfm]

9 minuten geleden zei Lowlander:

Wat ik een keer gehoord had. Ik weet niet of het ook waarheid is. 

Hilversum 3 was pas in de lucht en moest zo'n beetje de konkurrentie van Veronica en Radio Noordzee worden. 

De frekwentie van 96,8 MHz ligt in het midden van de FM-band en zou daarom de gevoeligste frekwentie zijn. Dit zou te maken hebben met de afregeling van de radio-ontvanger. En moest dus Hilversum 3 in elke regio op de middelste frekwentie terechtkomen. Vooral Lopik, dat het grootste bereik heeft vanwege de centrale ligging, was 96,8 MHz de uitkomst. 

 

Vreemd verhaal. Ik heb wel eens FM-ontvangers afgeregeld (althans pogingen daartoe gedaan 😉) en volgens de voorschriften moet de ingangskring op twee punten worden afgeregeld: een aan het begin van de band en een aan het einde (in het eerste geval de spoel, in het tweede geval de trimcondensator). Op die twee punten is de afwijking dus precies nul.

Nu is het wel zo dat in de jaren '60 de FM-band op de meeste (buizen) ontvangers maar tot 100 MHz liep, dus dan was 96,8 dichter bij het eind dan bij het begin...

[ruudam]

Het verhaal ging dat de 9e harmonische van de middenfrequent, 10,7 MHz problemen zou kunnen veroorzaken bij stereo.

En dat lag dicht bij Hilv 2 van Lopik en Markelo. Daarom weerden daar 2 en 3 omgedraaid, omdat 3, de muziekzender, niet in stereo was. Hilversumse logica.

Later bleek het allemaal erg mee te vallen mt die storing.

[Rink Hof]

13 uur geleden zei ruudam:

Het verhaal ging dat de 9e harmonische van de middenfrequent, 10,7 MHz problemen zou kunnen veroorzaken bij stereo.

En dat lag dicht bij Hilv 2 van Lopik en Markelo. Daarom weerden daar 2 en 3 omgedraaid, omdat 3, de muziekzender, niet in stereo was. Hilversumse logica.

Later bleek het allemaal erg mee te vallen mt die storing.

 

Waarschijnlijk zijn de FM-radio-ontvangers verbeterd.

Ik heb een groot radiomeubel (Grundig) sinds begin jaren 70 (2e hands dus hij is ouder), waarop FM-ontvangst maar matig was (tot 100 MHz).

Echter de zenders op de middengolf knalden er uit!