Doorzoek de gemeenschap

Er zijn vele lezers boven pak weg de zestig jaar die in voorbijgegane decennia naast het beluisteren van de zeezenders zich ook wel hebben bezig gehouden met het zoeken naar verre signalen. Via een groot scala aan korte golfstations en met het gebruik van goede wereldontvangers en daarbij behorende antennes was het redelijk mogelijk, het zei met de nodige porties geduld, alle delen van de wereld op die manier je kamer binnen te halen. Eén van die internationale korte golfstations was Radio Moskou, dat op haar hoogtepunt in liefst 60 talen haar uitzendingen liet programmeren. Wat betreft programma’s in de Nederlandse taal gebeurde dit zelfs heel lang, namelijk vanaf 1930 tot en met 1994. Radio Moskou werd vervolgens vervangen door The Voice of Russia en trad toe tot de Europese Radio Unie. Op 1 april 2014 kwam er een einde aan de uitzendingen vanuit Moskou via de korte golf. Het was op maandag 16 november 1970 dat het eerste schakelprogramma tussen de NOS en Radio Moskou zou gaan plaats vinden, een serie die tot stand was gekomen in het kader van een eerder dat jaar gesloten cultureel verdrag tussen beide landen. Het programma, dat zich in het bijzonder richtte op Amsterdam, werd zowel in Nederland als Rusland gelijktijdig uitgezonden tussen 8 uur in de avond en half 10. De presentatie van de uitzending, die onder meer muziek, informatie en een quiz bevatte, geschiedde zowel in het Russisch als in het Nederlands. Daarbij werd gebruik gemaakt van de diensten van tolken, welke ter beschikking waren gesteld door de Nederlandse afdeling van Radio Moskou en de Vereniging Nederland-USSR. De burgemeesters van beide steden spraken in de eerste uitzending een welkomstwoord. Het Nederlands gedeelte van het programma werd gepresenteerd door Jaap Brand. De productie, samenstelling en regie was in handen van Maarten Nederhorst en Kees van der Salm. De hoop werd uitgesproken dat mocht de eerste serie van uitwisselingsprogramma’s succesvol verlopen er meer van dergelijke programma’s zouden volgen. In februari 1971 werd de uitwisseling van programma's tussen de NOS en Radio Moscow al na één uitzending stopgezet. De leiding van de NOS wilde meer weten over de positie van joden in de toenmalige Sovjet Unie. Het was de leiding van Radio Moskou die bekend maakte dat men na één uitzending voorlopig niet de uitwisseling kon voortzetten en dat men voor 1971 van meer programma's diende af te zien in verband met het overladen programmaschema. Uiteraard was de werkelijke reden dat men vanuit de Sovjet Unie met geen woord wilde ingaan op de vraagstelling die vanuit Hilversum was ontvangen. Als regelmatige luisteraar naar allerlei korte-golfdiensten, die in verschillende spraken waren te beluisteren, werd door mij ook afgestemd op de programmering van Radio Moskou. Het was de bedoeling dat in het tweede uitwisselingsprogramma, dat als titel ‘tussen Leningrad en Rotterdam’ meekreeg, informatie zou worden verstrekt over de positie van de joden in de Sovjet-Unie. Een dergelijk verzoek was door de programmamakers in Hilversum bij de collega's in de Sovjet Unie ingediend maar viel bij de leiding van Radio Moskou dus niet in goede aarde. De opgegeven reden van een te volle programmering bleek achteraf vaker een gebruikelijke smoes te zijn om niet in te hoeven gaan op bepaalde wensen en vragen van westerse collega's. De leiding van Radio Moskou liet de collega's van de NOS dagen later alsnog weten dat er geen enkele aanleiding was om van de positie van de joden in de Sovjet-Unie een zaak te maken, omdat al vaker was gebleken dat de publieke opinie in Nederland slecht geïnformeerd was over de werkelijkheid in de Sovjet Unie. Verder ging men niet in op in hoeverre dit was gebleken. Radio Moskou, op een bepaald moment beter bekend als Radio Moscow World Service, was het officiële internationale radiostation van de Unie van Socialistische Sovjet Republieken, zoals de Sovjet Unie officieel heette. Op het hoogtepunt van haar bestaan werden er door Radio Moskou programma's uitgezonden in meer dan 60 talen met behulp van sterke zenders opgesteld in de Sovjet- Unie, Oost-Europa en op Cuba. Alle programma's hadden te maken met een zogenaamde ‘Programmering directoraat’. Zie het als een vorm van censuur die pas in 1991 werd opgeheven. De eerste uitzending in een vreemde taal was in het Duits op 29 oktober 1929, waarna programma's in het Engels en het Frans volgden. Radio Moscow startte met haar uitzendingen in 1922 met een zendstation in de regio Moskou, en een tweede kwam in de lucht vanuit een locatie in de omgeving van Leningrad in 1925. Radio Moskou kwam in 1939 ook met uitzendingen (op middengolf en korte-golf) in het Engels, Frans, Indonesisch, Duits, Italiaans en het Arabisch. De redactie van Radio Moskou sprak al vroeg haar uitdrukkelijke bezorgdheid uit over de opkomst van de Duitse dictator Adolf Hitler tijdens de dertiger jaren van de vorige eeuw, en de Italiaanse dienst, uitzendend via de middengolf, werd enkele jaren later dermate gestoord door de Italiaanse dictator Benito Mussolini dat het doel van de programmering in het Italiaans werd gemist. De Verenigde Staten werd voor het eerst het doelwit van Radio Moskou tijdens de vroege jaren vijftig van de vorige eeuw, gebruikmakend van zenders in de regio Moskou. Later werd West-Noord-Amerika het doelwit van de nieuw gebouwde Vladivostok en Magadan relay-stations. De eerste uitzendingen gericht op de landen in Afrika ging in de lucht aan het eind van de jaren vijftig van de vorige eeuw en wel in het Engels en het Frans. In 1961 waren er via Radio Moskou voor het eerst programma's in drie Afrikaanse talen te beluisteren, te weten in het Amhaars, het Swahili en het Hausa. Na verloop van tijd, werden daar nog acht andere Afrikaanse talen aan toegevoegd. De begin jaren zestig werden ook gebruikt om centraal geredigeerde nieuwsbulletins het licht te laten zien, hetgeen in augustus 1963 voor de eerste keer het geval was en waarmee luisteraars over de gehele wereld konden worden bereikt daar ze in alle diensten werden gebracht. In de jaren zeventig van de vorige eeuw werd een centraal team van commentatoren van Radio Moskou verenigd en verantwoordelijk voor het programma: ‘News and Views’. Deelnemers aan dit toch wel ambitieuze project waren Viktor Glazunov, Leonid Rassadin, Yuri Shalygin, Alexander Kushnir, Yuri Solton en Vladislav Chernukha. In de loop der jaren groeide het programma uit tot een belangrijke informatief- en analytisch onderdeel van de internationale service van Radio Moscow. Als je blijk gaf dat je had geluisterd naar de programma's, via een ontvangstbericht of gewoon een brief, dan kreeg je geheid een redelijk dikke envelop terug uit Moskou. Er was een speciaal team bij het station werkzaam om de post van de luisteraars te beantwoorden en dus kregen luisteraars in Nederland, naast de internationale folders, ook een in het Nederlands geschreven persoonlijke brief terug. Speciaal op de oudere jeugd gericht was er een club waar je lid van kon worden en zelfs werd de luisteraar genodigd om achter het toenmalige IJzeren Gordijn een bezoek aan de hoofdstad van het machtige land te brengen. Tegen het einde van de jaren zeventig werd de Engelstalige service van het station definitief omgedoopt in Radio Moscow World Service. Het project stond onder leiding van de al lange tijd bij Radio Moscow actieve journalist en manager Alexander Evstafiev. Later werd er een Service gericht op Noord-Amerika, een Afrikaanse service en zelfs een speciale service gericht op de UK en Ierland. Allen werden geprogrammeerd in de Engelse taal en waren een paar uur per dag te beluisteren. Dit naast de reguliere 24 uurs Engelstalige World Service, evenals diensten in andere talen. Intussen was mijn interesse in de programma's van Radio Moscow in het begin van de jaren tachtig van de vorige eeuw tanende. Ik luisterde alleen nog, maar tevens zelden, naar de ‘Listeners Request Club', dat werd gepresenteerd door Vasily Strelnikov. Radio Moscow was trouwens niet het enige korte-golf station dat werd beluisterd en aangeschreven, daarover een andere keer meer. Hans Knot, 24-11-2018

Sinds de Kerstperiode 2021 ben ik iedere week een paar uur intensief bezig een enorme collectie van krantenknipsels te scannen, die eens werden verzameld door een van de oprichters van Radio Veronica, Max Lewin. Ook nadat men hem aan de kant had gezet bleef hij het station intens volgen wat vooral in de eerste tien jaren van het bestaan een redelijk compleet inzicht gaf over alles wat er met het station maar ook met de historie van Radio Caroline had te maken. Zo vroeg ik met af hoe er destijds in 1965 tegen de eerste verjaardag van Caroline werd aangekeken. Op donderdag 1 april 1965 was er in de kranten van de Gemeenschappelijke Persdienst, waaronder vele regionaal gerichte, berichtgeving terug te vinden over het 1-jarig bestaan van Radio Caroline. Vooral de uitzendingen vanaf de MV Fredericia, verankerd in internationale wateren ter hoogte van het eiland Man, werden daarbij belicht. Als je 57 jaar later een dergelijk artikel leest en je denkt intens de historie van het legendarische radiostation te hebben gevolgd, dan komt, bij verassing, toch een aantal nieuwigheden naar boven. Men begon het verhaal met de mededeling dat enkele dagen eerder door de medewerkers van het radiostation haar verjaardag werd gevierd met een programma van extra uitbundige muziek. Terug te luisteren is er van deze dag op Caroline North niets; wel is duidelijk dat op Caroline South allerlei verjaarswensen van de toen bekende artiesten tussen de muziek werd uitgezonden. Blijkbaar was de correspondent van het GPD uit Londen aan boord geweest van de Fredericia want hij stelde verder: ‘De Nederlandse kapitein, G.Kooger, en de ook voor een deel uit Nederlanders bestaande bemanning maken zich niet bezorgd over een mogelijke inbeslagneming of blokkade van het schip of over het afsnijden van hun bevoorrading op grond van het feit dat Engeland de conventie van Straatsburg heeft ondertekend, waarbij radiopiraten onwettig werden verklaard. De bemanning was dus onder leiderschap van kapitein G. Kooger, een naam die bij mij niet bekend was. Zoekend in diverse registers levert als resultaat op dat hij in 1957 in dienst was als gezagvoerder bij de NV Koninklijke Pakketvaart Maatschappij. Deze maatschappij zorgde voornamelijk voor de verbindingen tussen Nederland en Nederlands Indië en later Indonesië. De KPM had een vloot van 38 schepen, met een gezamenlijk tonnage van 205.766 BRT. In 1966 hield men, door een fusie, als zelfstandige onderneming op te bestaan. Waarschijnlijk heeft kapitein Kooger een eerdere overstap gemaakt naar de firma Wijsmuller uit Baarn. Verder ingewonnen informatie leerde me dat hij eerder in 1965 als één van de tijdelijke opvolgers van kapitein W. Buninga door Wijsmuller was aangesteld als gezagvoerder op de MV Fredericia. Kapitein Ko Walters was de andere plaatsvervangende gezagvoerder. Kapitein Buninga kreeg trouwens van de bemanning van het Caroline North zendschip, bij zijn vertrek naar Radio London, een herdenkingsplaat met het wapen van het eiland Man; een gedenkplaat die rond de vijftien jaren geleden door zijn zoon Ron Bunninga aan mij werd geschonken voor de offshore radio collectie. Klaarblijkelijk had de correspondent nog verder gepraat met Kooger over eventuele problemen want hij meldde: ‘Indien voedselleveranties uit Engeland zouden worden stopgezet kan men altijd nog terecht in Ierland en Spanje, die de conventie niet hebben ondertekend. Ook bevoorrading vanuit de lucht is een mogelijkheid. Zo lang niet bewezen is dat Caroline mensenlevens in gevaar brengt, door scheeps golflengten te gebruiken, bestaat er weinig kans dat het Britse parlement maatregelen zal nemen.’ Hij refereerde nog wel aan de twee keer dat Caroline per ongeluk verkeerde frequenties had gebruikt, maar vanuit de organisatie was toegezegd dat dergelijke incidenten niet meer zouden plaatsvinden. Een uitstapje naar het eiland Man en een bezoek aan de haven van Ramsey was het volgende dat de correspondent deed. Hij constateerde dat de bevolking van het havenplaatsje met veel plezier het avontuur van de Caroline-boys beleefde en die onder de inwoners zeer populair waren: ‘Het plaatselijke hotel heeft dankzij het vertier, dat zij brengen, nooit een dergelijk goede winter gehad. Als de deejays elke 14 dagen voor hun aflossing Ramsey aandoen, zijn de bars en cafés vol op handtekeningen jagende teenagers. Iedereen in Ramsey leeft mee met Caroline, vooral als het ruw weer is en men afstemt op het station om te horen of alles wel is aan boord.’ Over de bevoorrading van de MV Fredericia, volgens de correspondent een voormalig stoomschip, wist hij te melden dat er twee maal per week vanuit Ramsey werd bevoorraad met het schip ‘Essex Girl’ en omdat het zendschip in internationale wateren lag deed de douane van het eiland streng haar plicht voordat de bemanning van de Essex Girl toestemming kreeg uit te varen, wat bij terugkeer niet anders was. In die tijd was het bekend geworden dat de regering van Panama had besloten de registratie van de vlag in te trekken waardoor de Fredericia in moeilijkheden kon komen als een zogenaamd vlaggeloos schip. Maar kapitein Kooger had hem duidelijk gemaakt zich geen zorgen te maken daar hij in het bezit was van een verzegeld pakket, dat slechts in geval van nood mocht worden opengemaakt. Daarbij uiteraard doelend op een andere vlag en registratie, die dekkend was voor de bemanning van de Fredericia. Er was wel een duidelijk verschil tussen de verlofperiodes van de radiomensen aan boord en van die van de bemanningsleden. Elke veertien dagen werden de radiomensen afgelost, terwijl de bemanningsleden liefst zes weken van huis bleven: ‘Het leven aan boord is voortreffelijk en men kan zeer goed met elkaar overweg. Er is voldoende werk en er is tijd genoeg om te vissen. Iedereen krijgt dagelijks twee blikjes bier. Van zeeziekte heeft niemand last, dat is alleen een probleem tijdens de tochten van en naar het zendschip.’ Eindigend concludeerde de correspondent dat het gezelschap op het drijvende radiostation veel voldoening uit het werk kreeg, mede omdat men het gevoel had te voorzien in een behoefte om een sterke persoonlijke band met de luisteraars te hebben. Hans Knot, 22 oktober 2022

In deze aflevering twee herinneringen en wel uit 1976 en 1979. De V.O.O., dat stond voor de Veronica Omroep Organisatie, maakte haar debuut op de televisie op 21 april 1976. Ontstaan uit de zeezender Veronica kreeg de V.O.O. in 1975 een aspiranten licentie hetgeen onder meer inhield dat men vanaf april 1976 om de drie weken liefst 3,5 uur televisiezendtijd kreeg, die gevuld werd tussen half negen en twaalf uur in de avond. De eerste uitzending vond plaats 16 jaar nadat Radio Veronica haar eerste officiële uitzending vanaf zee verzorgde. Kosten noch moeite waren gespaard om, in samenwerking met de NOS, een sfeervolle gala-avond uit te zenden, die gelukkig bewaard gebleven en door velen als een mooie herinnering bewaard wordt. Het programma zat vol met amusement met nostalgische waarde, informatie en een 20 minuten durende film over de zeezender Veronica. Ook werd er verbinding gelegd met de werf in Zaandam, waarop dat moment de MV Norderney afgemeerd lag. Vandaar richtten Rob Out en Lex Harding zich tot de nieuwe kijkers en traden George Baker Selection en Earth and Fire, twee groepen groot gemaakt door de zeezenders, op vanaf het dek van het voormalige zendschip. Ook werd daar een gigantisch vuurwerk ontstoken, waardoor onder meer de tekst ‘Veronica aan land’ in de lucht verscheen. Vanaf negen uur in de avond werd vervolgens verbinding gezocht met Utrecht, waarin het Congrescentrum het voornoemde Galaprogramma werd uitgevoerd, waarbij de nationale en internationale artiesten zeer vakkundig werden aangekondigd door wie anders dan Tom Collins. Vader Abraham en Mieke zongen een nostalgisch lied over Veronica op de woelige baren, waarbij twee mooie foto’s van de Norderney op internationale wateren, afwisselend, waren te zien. Foto´s die enkele weken eerder ter beschikking waren gesteld door de sterfotograaf der zeezenders, de uit Hamburg afkomstige Theo Dencker. Natuurlijk dienden er ook volop nieuwe leden geworven worden en daarvoor had de PTT een extra telefooncentrale geïnstalleerd in Utrecht, die bemand werd door veertig bekende Nederlanders. In de pauze van het Gala was er een interview te zien met Harry van Doorn, de toenmalige minister van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk. Verantwoordelijk voor het respectievelijk de nek omdraaien van de meeste zeezenders en het toekennen van een voorlopige uitzendlicentie aan de V.O.O. werd aan hem enkele vragen gesteld, waarna Tineke, Lex Harding en Will Luikinga de kijkers op de hoogte brachten van de toekomstige programma´s op de televisie. Het ging daarbij in het begin van de televisieperiode van de V.O.O. om het programma ´Veronica Totaal´, dat, zoals gemeld, iedere drie weken eruit ging. Ingepakt in het totaal programma was er telkens een quiz met Will Luikinga, een sportitem, een programma voor problemen die jongeren bezig hielden, het Pop Journaal, een blik in de Top 40 en onder meer een aantal televisieseries, waarvan de absolute topper destijds ´Starsky and Hutch´ zou worden. Het informatieve deel werd afgesloten met een speciale wens die was ingesproken door Wolfman Jack, die in Nederland destijds gehoord kon worden via zijn populaire shows op AFN. In het tweede deel van de show mochten we onder meer genieten van typische Veronica artiesten, die veel vanaf zee de ether in waren geslingerd: Silver Convention, Maggie Mc Neal, Marianne Rosenberg en vele anderen. Artiesten op tour door het land was in de jaren zeventig van de vorige eeuw een normale zaak maar daar kwam in 1979 een nieuwigheid bij namelijk de populaire presentator, die met zijn nationale bekendheid, het aandurfde ook het land in te gaan. Het betrof Willem Ruis, die vooral de aandacht had getrokken op de wijze waarop hij zijn KRO-quiz presenteerde. Eind februari 1979 werd bekend dat hij naar Groningen kwam met een eigen theaterprogramma in de Evenementenhal, destijds onderdeel van het Martinihalcomplex. In de aankondiging stond te lezen dat op dinsdagavond 6 maart hij, zonder het gebruik van camera’s, een optreden zou geven. In het Nieuwsblad van het Noorden was te lezen op de laatste dag van februari 1979: ‘De glamourboy van het beeldscherm, geliefd en gevreesd om zijn scherpe opmerkingen en onbeschaamde taal, heeft een organisatiebureau ingeschakeld, dat een soort kopie van zijn televisiequiz op het podium brengt, compleet met de prijzenstalmeester Pierre van Ostade.’ Vrij snel werd al duidelijk dat, gelijk aan het televisieprogramma, er een enorme hoeveelheid aan prijzen zou worden weggegeven en hierover zei Willem Ruis destijds zelf dat men daarbij kon denken aan een zak uien tot en met een nieuw televisietoestel. “Er is kennelijk grote behoefte bij de mensen om het allemaal eens mee te maken en daar geef ik graag gevolg aan.” Het was aan het merendeel van de Groningers nog niet bekend dat hij ook in het land te zien was. “We zijn al een tijdje bezig in theaters van ons land en we krijgen de zalen ongeveer voor tachtig procent vol. De mensen stellen het zeer op prijs. Daar komt bij dat de KRO-tv nogal wat brieven binnen krijgt van mensen die het vervelend vinden dat ze niet in aanmerking komen voor de televisieshow, omdat ze niet getrouwd zijn.” In de uitvoering in de zalen werd echter daarvoor niet gekozen en kwam in principe iedereen, die een toegangskaart had gekocht, in aanmerking voor deelname. En de show diende gezien te worden als een ‘kleine Willem Ruis Show’ met daarbij alle vreemde bijbehorende toevalstreffers als ook de gokelementen. Hijzelf stelde dat na een aantal van deze optredens die gezelliger vond dan die voor de televisie: “De mensen voelen zich bevrijd van de camera, zo lijkt het wel. Na een zaaloptreden hebben Pierre van Ostade en ik dikwijls het gevoel dat het jammer is, dat je die sfeer niet kunt overbrengen op de televisie. Men gaat bovendien een avondje uit om te lachen en als je geluk hebt, neem je er ook nog wat van mee.” Na de pauze in de Evenementenhal, zo bleek, trad Willem Ruis op als een soort hofmeester, die onder meer liet zien hoe je als alleenstaande reiziger een andere alleenstaande in een vliegtuig kon versieren. Velen noemden het een avondje met dolle pret, anderen hoefden er geen tweede keer heen. Hans Knot, 19 februari 2022