Doorzoek de gemeenschap

Deze column en die van volgende week is andermaal een terugblik in een aantal onderwerpen met betrekking op het jaar 1967. Mijmeren over toen is altijd leuk en dus maar eens diep graven over wat we eigenlijk aan aanbod kregen bij bijvoorbeeld de publieke omroepen. Het was de tijd dat het beluisteren van het merendeel van de Britse zeezenders verleden tijd was geworden, dit middels de in augustus van dat jaar in dienst getreden Marine Offences Act. Radio Caroline was met zowel de MV Fredericia als de MV Mi Amigo als Caroline International nog actief en was naast Radio Veronica nog het enige ‘vrije’ wat we konden horen op de middengolf. Dus werd het ook meer Radio Luxembourg, Hilversum 3 en andere stations beluisteren. Vaste prik op de vroege zondagochtend was het luisteren naar de VARA via Hilversum 1. Programma’s begonnen in de tijd om 8 uur in de ochtend met ‘Weer of geen weer’. Bert Garthoff en Leo de Beer brachten zeven kwartier de mooiste items die je aan de radio kluisterden en uit de regio Groningen was wekelijks om zes minuten na negen Fop I Brouwer te beluisteren met het item ‘Over al wat leeft en groeit en ons steeds weer boeit.’ Overschakelen naar Hilversum 3 bracht vervolgens ‘Pyamissimo’ een programma dat voornamelijk easy listening bracht. Om tien uur op Hilversum 3 was het ‘Juist op Zondag’ `dat weer werd gevolgd door nog meer ‘slijmende’ easy listening klanken in Willem Duys ‘Muziek Mozaiek.’ In de middag werd er wel eens geluisterd naar Ringo, een VARA programma onder de noemer ‘Beat en Popfestival’ waarin Nederlandse en Belgische artiesten optraden met begeleiding van Charlie Nederpelt en het VARA Dansorkest. Gastarbeiders waren er in Nederland op dat moment vooral uit landen als Italië, Spanje en Turkije en de eerste programma’s voor buitenlanders bij de publieke omroep waren op de zondagmiddag te horen via Hilversum 3. ‘Rome – Ankara – Madrid was er om 2 uur maar ook ‘Athene 0- Rabat – Belgrado’ was er wekelijks. Belcanto Concert op de BRT was vaste prik in ons gezin en ook de voetbaluitslagen met Frits van Turenhout of een bezoekje aan het Zuiderdiep in Groningen waar alle voetbaluitslagen, landelijk en regio Groningen op schoolborden werden gepresenteerd, hoorde bij het zondagse vertier. Met de neuzen op de ramen stonden de fans te wachten op de uitslagen van hun favoriete ploeg. In mijn geval destijds Amicitia VMC. Roomser dan rooms en dus mocht er ook niet voor half 3 worden gevoetbald. Terug naar de radio en de 245,3 meter op de middengolf. In laag vermogen was er die dag in het kader van ‘De Luther week’ een lezing te horen onder de titel ‘Dr. Luther geeft ons in 1967 een injectie’. Het was een week eerder opgenomen op zondag 22 oktober 1967. De man die de lezing deed was Ds. Geert Toornvliet, die niet veel later zou worden verbannen uit de gemeente Radio Bloemendaal maar zijn woord vervolgens kwijt zou kunnen via de diverse zeezenders. Zijn collega Johan Maasbach zou pas in 1970 via de golflengtes van RNI voor het eerst op een zeezender te beluisteren zijn maar in 1967 galmde hij om kwart voor acht in de zondagochtend al door de ether op de 208, ofwel Radio Luxembourg. Een station waar later op de zondagochtend, half elf precies, het programma ‘Favorieten Express’ werd uitgezonden. En altijd was er nog een uitweg om leuke programma’s te beluisteren op de zondag via Radio Veronica, hoewel de ‘Fant Brush Out Hairspray’ me af en toe wel te veel was. Straks meer over de maandagen op de radio. 1967 was het jaar dat officieel de 2,5 miljoenste televisie werd geregistreerd in Nederland. Wat een pech voor de gelukkige. Hij had voor zijn gezin net een nieuwe zwart-wit televisie aangeschaft, dat hij meteen weer van de hand kon doen. Als gelukkige kreeg hij namelijk een kleurentelevisie aangeboden. In Den Haag werd de jaarlijkse Katholieke Onderwijsdag gehouden waar ook het onderwerp televisie aan bod kwam. De filmcriticus P. van den Ham kwam tot een opmerkelijke uitspraak: ‘Televisie is kauwgum voor de ogen’. Maar er was ook een andere aanbeveling te beluisteren en wel van dr. Vulpen van de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij vond dat er tussen de diverse televisie en radioprogramma’s lange pauzes dienden te komen waardoor de kijkers en luisteraars zouden kunnen overdenken door te gaan met het kijken dan wel luisteren of te stoppen. Tja, ook toen had iedere radio en televisie een ‘aan en uit knop’ waarbij je als individu zelf kon beslissen wanneer het tijd was iets anders te gaan doen. De Leeuwarder Courant bracht een stukje over televisiereclame: ‘Het is een groots opgezet psychologisch offensief tegen de consument, wiens zwakke punten eerst door psychologen zijn blootgelegd en wiens gevoeligheden vervolgens door andere specialisten worden gestreeld. In Nederland is het echter nog een proberen want het zijn bewegende advertenties, die evenwel de feitelijke mededeling moeten ontberen, omdat in zo’n filmpje gewoon niet genoeg tijd en ruimte voor andere presentatiemogelijkheden zijn. Over enige jaren zijn de televisiereclamefilms even geraffineerd als nu in de VS.’ Tja, oktober 1967, de maandagen. Ik was al ruim een jaar aan het werk en mijn ‘jongste bediende periode’ voorbij. Ik kon een keus maken van mijn werkgever, het Provinciale Elektriciteit Bedrijf voor Groningen. Het was of werken op de afdeling ‘Boekhouding’ of ‘Overplaatsing’. Ikzelf was voor het laatste met daarbij de gedachte dat ik zou gaan werken voor Gerrit Huizenga, toenmalig hoofd Archief en Bibliotheek. Piet Bolhuis, afdeling Boekhouding en Facilitaire Zaken, vond het beter dat ik overgeplaatst werd naar de Reitemakersrijge, om de inventarisatie bij te houden van alle elektriciteitsmeters. Dat heb ik, op de vijfde verdieping van het pakhuis in de binnenstad van Groningen, vervolgens vijf maanden volgehouden. Ook in oktober 1967 zat ik de administratie aldaar bij te houden met daarbij de klanken van Hilversum 3, immers de collega’s wilden niet anders. De maandag begon met NCRV geluiden via het programma ‘Fit’ met als reden klaar wakker te worden vanaf 9 uur. Net of we dat nog niet waren op die tijd, immers het werken nam om 8 uur in de ochtend al een aanvang. Om 10 uur kwam vervolgens ‘Pop Station’, ja ook NCRV, een programma vol met plezierige Popmuziek en samengesteld door onze allen bekende Skip Voogd. De TROS nam het programma om 12 uur over met allereerst een aflevering van ‘Aktua’ met daarna het programma ‘Als dat zou kunnen’. Het werd gepresenteerd door Annet de Langen. De TROS, net een nieuwe loot aan het omroepbestel, had niet al te veel zendtijd en dus was het een uur later al tijd voor Echo, de actualiteitenrubriek van de KRO. Men had om 7 minuten na 1 het programma ‘TNT’, ofwel knalmuziek tot 2 uur. Als je heden ten dage zoekt in ‘Google’ op TNT en de KRO kom je alleen terecht bij het bedrijf dat pakjes en post verzorgd. Verder was het allemaal niet zo bijzonder op de middag want ‘Kick’ met muziek en sportinfo bracht ook niet het gevoel echt iets bij te dragen aan het nationale popstation. Wel vond ik, maar dan was ik al thuis, het programma ‘Draaijijofik’ wel leuk. Ted de Braak bracht op een komische manier de verzoeken voor mevrouw en meneer en als het meezat ook nog voor de jeugd. Tja, en om 6 uur in de middag ging het station destijds al weer op slot. Volgende week meer over mijmeringen naar 1967. Hans Knot, 4 juli 2020

Recentelijk werd ik door een muziekhistoricus en auteur van diverse interessante boeken over de muziekgeschiedenis in Nederland benaderd. Hij vroeg mij of ik bereid was een herinnering over 1967 te schrijven voor een nieuwe publicatie van hem. Het boek gaat waarschijnlijk 'Happy Together - de kracht van muziek, liefde en bloemen' heten. De bereidheid was meteen groot gezien de kwalitatieve inhoud van andere boeken van de auteur. Hoe pak je zoiets aan? In mijn geval heb ik als historicus op mediagebied een groot archief aangelegd waaruit volop keuze is te halen. Op een externe schijf heb ik allemaal files per jaar en maand onderverdeeld, waardoor gemakkelijk een keuze is te maken. De samensteller van het boekwerk, dat later dit jaar hopelijk uitkomt, kreeg derhalve binnen 24 uur een herinnering aangeleverd aan een in 1967 in de kinderschoenen staande loopbaan van een bekende zangeres. Maar er zit veel meer in de file getiteld ‘1967’. Derhalve neem ik je de komende weken nostalgisch mee naar dat jaar. Zo heb ik in 1967, met gebruik van schaar, papier en lijm, ook het nodige vastgelegd over de laatste week van oktober 1967. Bij de radio en televisie stond men in die week stil bij het gegeven dat Maarten Luther 450 jaar eerder de Reformatie begon. De NCRV bracht een van de avonden een programma met drie bijdragen, die de titel droeg: ‘De invloed van Luther’s Reformatie in Duitsland, Zweden en Nederland. Men had drie belangrijke sprekers uit de drie landen bereid gevonden hun mening te geven over de invloeden op de theologie. De Duitse bijdrage was van Prof. Dr. Ernst Kähler, hoogleraar Kerkgeschiedenis aan de universiteit van Greifswald in de toenmalige DDR. Het was in die tijd niet zo gemakkelijk om vanuit de DDR naar Nederland te mogen reizen en de Oost Duitse regering stelde dan ook dat de bijdrage van Kähler wel mocht worden uitgezonden maar dan wel rechtstreeks en integraal en niet puntsgewijs verweven met de meningen van de andere twee deelnemers. Andere bijdragen werden geleverd door de Zweed Gustaf Wingren, hoogleraar in de systematische theologie aan de universiteit van Lund. Hij was een befaamde tegenstander van de staatskerkgedachte, die in zijn land zich had ontwikkeld. Tenslotte was er als spreker Professor Kooiman, die redeneerde vanuit een situatie waarin de Luthersen vanouds een kleine minderheid geweest zijn, en waarin aanvankelijk een harde strijd gevoerd moest worden met de Calvinistische Overheid, die het bestaansrecht van de Lutherse kerk in Nederland feitelijk ontkende. Eén van de programmaonderdelen had als titel: ‘Was Luther een genie of een lompe domoor?’ Het programma was trouwens een gezamenlijke productie van de VPRO, NCRV, CVK, IKOR en KRO. Op de vrijdagavond was er op de radio een toneelbewerking te beluisteren van ‘Luther’, een stuk geschreven door ‘the angry young man John Osborne’. Dit stuk was allereerst in het Engels opgevoerd tijdens het Holland Festival in 1961 en beleefde zijn radiobewerking in oktober 1967 met Jules Croiset als Luther in de hoofdrol. Gerrit Kouwenaar was verantwoordelijk voor de vertaling naar het Nederlands. In een aantal losse tafrelen liet Osborne de belangrijkste momenten uit Luthers leven de revue passeren, waarvan de conflicten met kerk en de staat de belangrijkste vormden. Het ging hem niet om een waterdicht historisch beeld te vormen van leven en werken van Luther, maar om de gekweldheid en onzekerheid te laten horen van een man in verzet tegen de traditionele orde. Tenslotte wil ik vermelden dat op zondag 29 oktober van dat jaar er via Radio Bloemendaal, dat te beluisteren was 1223 kHz en alleen in het weekend enkele kerkdiensten uitstraalde, een lezing werd gehouden onder de titel: ‘Dr Luther geeft ons in 1967 een injectie.’ De voordracht werd gehouden door Ds. Geert Toornvliet. De NCRV was trouwens met een nieuw, maandelijks uit te zenden, programma op de televisie gekomen dat ‘Gevraagd’ heette. In het programma werden telkens drie mensen aan de kijker voorgesteld die gingen solliciteren. Het deelnemende panel, waarvoor men diende te verschijnen, had de drie vooraf uitgekozen uit ongeveer 300 briefschrijvers die allen hadden gesolliciteerd op een vacature. In de eerste aflevering werd op die manier een nieuwe verkoopster gevonden voor een juweliersbedrijf in Rotterdam en in het tweede ‘Gevraagd’ werd op zoek gegaan naar een geschikte kandidaat voor een positie binnen een reisbureau. Alle op de televisie verschijnende kandidaten dienden zowel een theoretische als praktische test te doen. Iedere keer was ook een andere sollicitatiecommissie te zien, gerelateerd aan de vacature en dus deskundigen op hun gebied. Het programma diende dan ook beslist niet in de categorie ‘spelletjes’ te worden gerangschikt. Wel was er telkens een vaste voorzitter en wel de van huis uit psycholoog zijnde Godfried Bomans, die met zijn ervaring op het gebied van radio en televisie, die sfeer wist te scheppen die voor een programma als ‘Gevraagd’ noodzakelijk was. Het was trouwens de tijd dat de gevestigde omroepen hun leden op allerlei manieren wilde ontmoeten. Daartoe werden door de NCRV met grote regelmaat bijeenkomsten georganiseerd in de provincie, waar niet alleen sprekers uit eigen huis hun zalvend verhaal deden maar ook artiesten optraden om het totaal tot een gezellige avond te maken. Zo stonden in het najaar onder meer de Spelbrekers, The Blue Diamonds en de bandparodist André van Duin tijdelijk onder contract bij de NCRV om in allerlei schouwburgen en feestzalen het publiek te veraangenamen. Wordt vervolgd Hans Knot, 23 februari 2019