Doorzoek de gemeenschap

In de zomer van 1964 begonnen zowel de radio- als televisieprogramma’s vanaf het REM-eiland en was Radio Veronica al een aantal jaren populair in ons land. Toen in de maand november het toenmalige zendschip van laatstgenoemd station werd vervangen door de Norderney, dat met een sterkere zender was uitgerust, steeg die populariteit nog meer. In vooral het oosten en noorden van het land waren daarnaast nog vele niet gelegaliseerde zendamateurs, vooral landpiraten genoemd, actief op het gebied van radio. Waren ze meer en meer actief – gelet op het succes van RTV Noordzee en/of Radio Veronica? In die tijd was er een speciale afdeling van de PTT, verantwoordelijk voor Post, Telegrafie en Telefoon, actief die zich bezig hield met het opsporen en opruimen van de zogenaamde clandestiene zenders. Daar er in 1964 de ontwikkelingen rond het REM-eiland in de dagbladpers een enorme publiciteit opleverde, werd algemeen aangenomen dat dit een duidelijke invloed had gehad op de activiteiten van de landpiraten, ofwel er een grote uitbreiding aan dergelijke landpiraten was geweest. Een onderzoek volgde in opdracht van de directie van de PTT en op zaterdag 7 november 1964 kwamen de resultaten van het onderzoek in diverse kranten naar buiten. In ‘het Vrije Volk’ van die bewuste zaterdag was te lezen dat het bestaan van Radio Veronica en de REM geen merkbare invloed had op het rechtsbewustzijn in Nederland, in die zin dat het bestaan van clandestiene zenders aan de wal minder erg zou worden gevonden. Ook werd eruit duidelijk dat het aantal clandestiene stations aan land niet had toegenomen. Volgens de heer Neuteboom, eindverantwoordelijke bij de opsporingsafdeling van de PTT, was het aantal ‘amateurzenders’ in de daaraan voorafgaande periode juist aanzienlijk afgenomen. Neuteboom: “Dit aantal is de afgelopen jaren zelfs zo aanzienlijk gedaald, dat de Bijzondere Radiodienst van de PTT dit voor de scheepvaart, luchtvaart en reddingsdiensten zeer gevaarlijke euvel in feite onder controle heeft.” Een week eerder was er in dezelfde krant een artikeltje verschenen waarin gewag was gemaakt van een opsporing van een landpiraat, die in de ether was gebracht door een 17-jarige jongen, Eduard V. Men had de moeder van de knaap aan het woord gelaten na zijn arrestatie, waarbij ze verklaarde dat het voor haar zo moeilijk was geweest haar zoon duidelijk te maken, dat hij niet datgene mocht doen wat de ‘heren met de miljoenen’ in het land blijkbaar wel mochten doen. Daarbij doelend op de activiteiten van de eigenaren van Radio Veronica en de beleidsvoerders achter het REM-eiland-project. Terugkomend op opsporingsbeambte Neuteboom – de PTT was nog een staatsbedrijf – stelde deze dat tijdens de periode dat Radio Veronica in de ether was – op dat moment ruim 3,5 jaar – het aantal ‘illegale zenders’ aan land met bijna 25% was afgenomen, terwijl er voor hem ook een duidelijk verschil was. Neuteboom: “Voor ons zijn Veronica en de clandestiene zenders aan de wal bovendien twee verschillende zaken. Het is goed niet te vergeten dat wij, tot driemaal toe, apparatuur van Veronica aan de wal in beslag hebben genomen. Thans onttrekt deze zender zich aan onze bevoegdheid.” Uiteraard daarbij doelend op het gegeven dat het zendschip van Radio Veronica in internationale wateren verankerd lag en bovendien was voorzien van een vlag van een andere natie, waardoor wettelijk niet kon worden ingegrepen. Zoals al gesteld waren het vooral bepaalde delen van Nederland die in de jaren voor 1964 berucht waren vanwege het grote aantal illegale zenders dat via de middengolf actief was. Te denken valt aan Twente, de Achterhoek, Drenthe, Friesland en een deel van de provincie Groningen. De Opsporingsdienst van de PTT, onder leiding van de heer Neuteboom, had in de daaraan voorafgaande jaren, in samenwerking met ambtenaren van de Gemeentepolitie en de Rijkspolitie, liefst 800 van de clandestiene zenders uit de ether gehaald. Volgens Neuteboom was het bestaan van deze zenders vooral een sociologische achtergrond, omdat er voor de wetsovertreders weinig andere vormen van vrije tijdsbesteding mogelijk waren. Neuteboom; “Het uitdelen van strenge straffen, onze intensieve opsporingsmogelijkheden en een goede voorlichting, hebben er toe geleid tot het keren van deze gevaarlijke vloedgolf van clandestiene zenders.” Er sprak echter ook een stuk emancipatie uit van de genoemde gebieden uit het verdwijnen van zenders als ‘Revolver Henkie’, ‘Oompie Koerier’ en ‘de Blonde Zeeman’. Het was opvallend te noemen dat vrijwel alleen werkloze en ongeschoolde mensen zich in die tijd bezig hielden met deze vorm van ethervervuiling. Met een veroordeling achter de rug was het voor een deel van hen niet moeilijk andermaal het pad der illegaliteit te betreden. Aan de andere kant had het uitdelen van strenge straffen en hoge boetes er wel toe geleid tot het keren van de vloedgolf van illegale zenders, die door de overheid als zeer gevaarlijk werden bestempeld. Desondanks werden er in het najaar van 1964 nog tal van illegale zenders opgepakt. Maar niet alleen in het oosten en noorden van Nederland was men actief. Neuteboom: “In Amsterdam zijn er recentelijk vier piraten tegelijk opgepakt, jonge knapen met belangstelling voor elektronica, die te ongeduldig zijn te wachten op het moment waarop ze het beslist niet moeilijke examen voor zendamateur kunnen afleggen. Dit examen kan door iedereen met een normaal verstand met succes worden gedaan. Het bewijs daarvan wordt geleverd door de ruim 1300 gelicenceerde stations die Nederland rijk is.” De speciale opsporingsdienst van de heer Neuteboom vond destijds over het algemeen geen waardering voor de door de zendpiraten ingezette apparatuur, die was ingezet voor hun uitzendingen. Andermaal Neuteboom: “Het zijn meestal zenders, die volgens een meer dan twintig jaar oud schema zijn gebouwd. Dit leidt tot het gebruik van veel slechte apparatuur. Juist die slechte apparatuur levert echter zoveel gevaar op voor de van radio afhankelijke luchtvaart en scheepvaart. Onlangs nog vonden we een zender die de ontvangst van televisiesignalen in een radius van 12 kilometer stoorde. Voortdurend werd daardoor het plezier van de kijkers vergald door een muziekpiraat, die werkte op de 240 meterband. Het komt wel voor dat een dergelijke illegale zender wel – via spiegeling – op acht verschillende frequenties is te beluisteren. Aan het afstemmen van de zenders herkend met vaak de ‘vakman’. “ Hans Knot, 6 januari 2024

In deze column is het weer eens tijd voor een gastschrijver. Marcel Kort heeft in het verleden zich op het pad van het radiomaken begeven en wel door het via de illegale kanalen te proberen en kwam daardoor ook in aanraking met de autoriteiten. Een herinnering aan die tijd. ‘Half januari las ik een bericht betreffende oude programmabanden welke in 1979 in beslag zijn genomen door de Radio Controledienst. Deze banden bevonden zich op het radio zendschip de Magdalena van Radio Mi-Amigo 272. Vanwege een gebroken ankerketting kwam het schip binnen de territoriale wateren waardoor er beslag werd gelegd op schip en goederen. Normaliter worden in beslag genomen goederen geveild of vernietigd. Tijdens de berging hebben politieagenten vuilniszakken vol met platen en apparatuur ‘apart gezet’ in de stuurhut van het bergingsvaartuig. Dit heb ik uit eerste hand gehoord van de berger en als ‘bewijs’ hebben we een stapel Lp’s gekregen welke aan boord lag van het zendschip. In de jaren tachtig van de vorige eeuw ging al jaren het gerucht dat apparatuur, welke in beslag genomen werd bij bijvoorbeeld een onbemande studio (denk aan Akai tapedecks), door de heren van de RCD thuis een tweede leven kregen. Veel piraten gingen hun spullen dan ook kaalplukken, dat wil zeggen ontdoen van de kast en alleen het loopwerk nog aan de zender aansluiten. Recentelijk dacht ik opeens aan de ‘grote inval’ bij mij thuis. Ik woonde met mijn toenmalige vriendin aan de Vosmaerstraat 8B in Spangen. Een prima woning op de tweede en de halve derde verdieping. Achter de ruime huiskamer was een tweede kamer waar ik mijn (opname) studio had geplaatst. Op het dak een stonden een 27 mc en FM (ontvangst) antenne. Het was begin november, ik geloof 5 november toen ik even weg was. Mijn studio stond alvast ‘voor te gloeien’ want ik had nog wat opnamewerk te doen. Toen ik terugkwam stond er een aantal politie-busjes en een tweetal C10's voor de deur. Ik was nog niet echt geschrokken want mijn benedenbuurman handelde in drugs en dus ik dacht dat ze voor hem kwamen. Toen ik aankwam op de tweede verdieping krioelde het van de politie. Ze waren op zoek naar een vorige bewoner van het pand en ze hadden waarschijnlijk voldoende reden om deze man met grof geweld op te halen. In eerste instantie ging ik in de boeien maar die mochten snel weer af. Ik moest immer helpen met het identificeren van de apparatuur. Niet dat het veel hielp want ‘alles’ ging mee. Zelfs de antennes op het dak. Omdat ik weer ‘vrij’ door het huis kon bewegen wist ik wel bandjes, microfoons etc. achter een kast te gooien. Je hebt er weinig aan maar voor mijn gevoel had ik toch spullen ‘gered’. Nadat alles ontmanteld was bleef er een lege ruimte over. Ik mocht achter in de C10 mee naar bureau Marconiplein. Een berucht bureau want daar hielden ze niet zo van radiopiraten. Berucht is ook het stenen trapje naar de (dag) cellen. Arrestanten ‘struikelden’ wel eens bovenaan de trap. Ik werd in een dagcel gepropt met een dronken man die bij Schiedam in de bocht zijn auto in de kreukels had gereden. Het was erg warm in de cel, de stank van de alcomobilist maakte het niet echt beter. Uiteindelijk mocht ik naar boven en zag ik (een gedeelte van) mijn apparatuur voor de laatste keer. De twee keer 300 watt audio-versterker werd door de agent aangezien voor een zender of in ieder geval een vermogensversterker. Dat heb ik maar laten veranderen. Aan het einde van de dag mocht ik teruglopen naar huis. Door de adrenaline, die door mijn aderen pompte, was ik snel thuis. Het was de eerste keer dat ik ‘opgeschreven’ werd. De voorgaande keren was ik steeds op tijd weg. Dat smaakt naar meer en een week later zat ik dagelijks live tussen 12 en 14 uur radio te maken. Tijdens mijn tweede programma ging de bel, Dhr. Otte van de Radio Controledienst stond voor de deur met één of twee agenten. Er was geen ontkomen aan, ik was op heterdaad betrapt. Dhr. Otte gaf snel door aan de agenten welke apparatuur mee moest. Mengpaneel, 1 draaitafel en 1 cassettedeck. De rest mocht blijven staan. Inwendig kookte ik maar ik was ook wel weer blij dat niet alles mee ging. In de avond waren we weer terug in de lucht. Dhr. Otte keek even op toen hij mijn naam opschreef, "Ik heb jouw naam vorige week ook opgeschreven". Achter mijn naam schreef hij mijn dj naam Peter de Wit. Iets van een jaar later kreeg ik de uitnodiging om te verschijnen voor de rechter op de Noordsingel. Voor het ‘gemak’ waren beide zaken bij elkaar gevoegd. Als advocaat kreeg ik een jonge Errol Weening toegewezen, die later bekend zou worden in vele strafzaken. Toentertijd was, of leek hij niet zo geïnteresseerd in mijn zaak. De uitspraak was vrijspraak in de eerste zaak en een boete plus verbeurdverklaring in de tweede zaak. Prima uitspraak maar mijn spullen dan? Omdat deze spullen ‘weg waren’ konden ze die niet teruggeven. Ik kreeg wel de spullen terug van de zaak waar ik voor veroordeeld was. Als compensatie. Mijn advocaat vond dat ik daar ‘blij mee moest zijn’, zeker omdat ik na de tweede keer nog een paar keer opgepakt was en niet van plan was om te stoppen. Toen ik dit stukje wilde schrijven en een foto van het pand opzocht bleek het huis te koop te staan. De foto waar je het balkon ziet met de huizen op de achtergrond was mijn studio. Leuk om het terug te zien. De keuken, die naast de studio was gelegen is nu verplaatst naar de straatkant en de mooie glas in lood raampjes zijn verdwenen. Het huis herken ik niet meer. Het uitzicht wel.' https://www.corpowonen.nl/.../vosmaerstraat-8-b-rotterdam Marcel Kort, 11 maart 2023

Er zijn van die vreemde zaken die gebeuren in mijn deel van het leven waar ik met de radio historie bezig ben. Alleen al over de vreemde ontmoetingen in de afgelopen 53 jaren, dat ik schrijvend actief ben, valt al een boek te schrijven. Daarbij nog de vele ontdekkingen die ik via research en vele interviews heb mogen beleven. In het jaar 2022 overkwam me wel iets heel vreemds. Ik ga daarvoor eerst terug naar het voorjaar. Ik denk dat het medio april was dat ik werd benaderd door een niet bij echte naam te noemen persoon, die werkzaam is bij het Agentschap Telecom, een dienst die voorheen vooral bekend was als RCD, ofwel de Radio Controle Dienst. Deze dienst van de overheid hield zich vooral bezig met het opsporen van illegale radiostations, die vanaf land actief waren. Maar ook werden ze van overheidswege ingezet om het de toenmalige zeezenders moeilijk te maken, nadat in september 1974 de zogenaamde anti-zeezender wet, wat trouwens slechts een aanvulling was op een bestaande wet, van kracht werd. De persoon in kwestie, laten we hem Piet noemen, nam contact met mij op omdat hij in het bezit was van een groot aantal tapes. Hij had ze jaren geleden van een collega gekregen en ze hadden al die tijd bij hem in opslag gelegen en waren dus niet beluisterd. Reden was dat hij daarvoor niet de geschikte apparatuur had. Zijn vraag was of ik de mogelijk had duidelijkheid te krijgen wat er op de banden stond. Door allerlei omstandigheden kwam het de daarop volgende maanden er niet toe elkaar te ontmoeten en uiteindelijk vond er begin september in Groningen de uitwisseling van de banden plaats. Kleine mini bandjes maar ook vele grote Revox tapes. Vanuit zijn auto verdwenen de banden in een verhuisdoos in de achterbak van onze auto. We hebben elkaar daarna gegroet en ik heb Piet toegezegd dat ik voor digitalisering zou gaan zorgen. Eén van de oud medewerkers van de ziekenomroep Studio 73, waar ikzelf ook jarenlang actief was, heb ik bereid gevonden zich met deze digitalisering klus bezig te houden. Wel nam ik voor die tijd een aantal foto’s van de betreffende dozen, die om de tapes heen waren. Ik wist bij voorbaat dat het een verrassing zou zijn. Zo waren er een paar kleine bandjes bij waarin opnamen waren gemaakt, ongetwijfeld door de toenmalige opsporingsdienst, van Radio de Vrije Keyzer. Dit station was destijds in Amsterdam onder meer actief tijdens de inhuldiging van koningin Beatrix en dit station hield zich vooral bezig met de krakerssituatie in de hoofdstad maar ook met verslaggeving inzake de politieverplaatsingen en de rellen tijdens de inhuldigingsdag. Maar de grote banden bracht nog veel meer verbazing want toen ik de aantekeningen op de dozen zag ging mijn herinnering meteen terug naar 1979. De inbeslagname van het zendschip van Radio Mi Amigo 272, dat programma’s verzorgde vanaf de MV Magdalena. Een zendschip dat een zeer onbekwame bemanning aan boord had en waarvan binnen een paar weken de uitzendingen al tot een einde kwamen doordat het schip van haar ankerketting brak en uiteindelijk op drift tot stilstand kwam op de zogenaamde Aardappelbult. Deze zandbank bevond zich in nationale wateren en dus werd het mogelijk voor elk sleepbedrijf geld te verdienen op basis van ‘no cure no pay’. Het was Geert Theunisse uit het Zeeuwse Dintelsas die de MV Magdalena op sleep wist binnen te slepen. De overheid had de dienst Rijkspolitie ter Water ingeschakeld als ook beambten van de Radio Controle Dienst. Deze ambtenaren van deze laatste dienst namen zenderonderdelen, de inhoud van de studio’s als ook diverse banden in beslag. Die banden waren vooral door kok en technicus Kees Borell opgenomen als dienst te doen als zogenaamde stormbanden, ofwel dat ze konden worden ingezet bij dermate stormachtig weer dat het presenteren van normale programma’s niet mogelijk was. Ik was stomverbaasd dat deze destijds in beslag genomen banden, bijna 43 jaar nadat ze in beslag waren genomen, alsnog boven water kwamen en in het archief van de Stichting Media Communicatie belandden. Wim de Groot, destijds op Radio Mi Amigo 272 actief als Wim Robijn, was eveneens verbaasd dat dit na zo vele jaren weer boven water was gekomen. Hij vertelde ook dat de banden niet alleen als stormtapes werden gebruikt maar ook in de nachtelijke uren werden gebruikt voor uitzending via de 272. Andermaal een vreemde herinnering om te koesteren. Hans Knot, 14 januari 2023