Doorzoek de gemeenschap

De nostalgische column brengt ons deze keer naar de maand januari 1976. Ook destijds knipte ik links en rechts opmerkelijke artikelen uit de kranten en maakte ik aantekeningen over media-onderwerpen, die me interessant leken om te bewaren. Zo viel mij begin die maand een bericht op dat radiootjes, die wat vorm en kleur betrof precies of behoorlijk veel leken op handgranaten, uit de handel dienden te verdwijnen. Je zou deze radio’s heden ten dage in de categorie ‘gadget’ kunnen laten vallen. Allerlei vormen werden er bedacht om niet alleen de radio in de markt te zetten maar ook een product. Zo herinner ik me dat de Coca Cola Company een radio bracht in de vorm van een fles coca cola en de TROS ook een eigen transistor radio voor haar leden beschikbaar had bij een van de acties uit de tijd. Dat laatste was heel begrijpelijk als je weet dat de toenmalige voorman van de TROS, Joop Landré, een groot verzamelaar van allerlei soorten transistorradio’s – vooral als reclameobject- was. In ieder geval was men binnen het toenmalige ministerie van Justitie van mening dat de ‘handgranaat radio’ onder de wapenvuurwet kwam te vallen. Dit was ook het geval met speelgoedpistolen, die te veel op echte vuurwapens leken. Eerder die week werd in een speelgoedzaak in Utrecht de massale verkoop van dergelijke transistorradio’s stilgezet. In de berichtgeving werd vermeld dat de eigenaar er binnen een week meer dan honderd exemplaren van had verkocht en de stopzetting en omschrijving was reden genoeg voor het PvdA Tweede Kamerlid Roethof om schriftelijke vragen te stellen waardoor vanuit het ministerie van Justitie afkeurende antwoorden kwamen inzake de verkoop van deze radio’s. Anno 2024 worden we als het ware gebombardeerd met voetbalwedstijden die via de diverse televisiekanalen worden uitgezonden. Gelukkig is het aanbod aan televisieprogramma’s zeer breed en niet te vergelijken met het aanbod aan televisiekanalen destijds in 1976. En toch was er al het nodige te doen over het aanbod aan voetbalwedstrijden. Tijdens een congres van de Europese voetbal unie, de UEFA, dat in het Spaanse Marbella werd gehouden, werd er door bestuurders van meer dan dertig nationale bonden er op aangedrongen minder voetbalwedstrijden op te televisie te vertonen. De reden hiervan was dat in vrijwel alle Europese landen er een terugloop was in het aantal bezoekers, wat tevens een terugloop in financiën betekende voor de thuisspelende ploeg. De vertegenwoordigers namens de bonden van België, West-Duitsland, Frankrijk, Oostenrijk, Zwitserland, Luxemburg en ook Nederland maakten bekend dat zij een onderlinge overeenkomst hadden gesloten. Hierbij was vastgelegd dat het overnemen van een uitzending door een televisiestation van de andere landen sterk gelimiteerd was. Andere deelnemende bonden aan het UEFA congres ondersteunden grotendeels de gedachte een dergelijke limitering in heel Europa te gaan aanhouden. Overigens besloot men de finaleronde van het toernooi om het Europees landenkampioenschap en de eindstrijden van de drie Europese bekertoernooien via de televisie uit te zenden. Tja en dan terugkomend op die verschillende soorten van transistorradio’s, die voornamelijk werden gevoed middels het gebruik van batterijen. Vanuit de eind jaren vijftig van de vorige eeuw was de opkomst van de transistorradio met grote stappen vooruit gegaan. Sommige van die transistorradio’s werden bij aankoop al voorzien van batterijen, al dan niet in groot of klein formaat. Bij andere aangekochte exemplaren dienden de batterijen zelf te worden aangeschaft. Ik herken mij direct dat ik vooral destijds mijn keuze legde bij Philips batterijen, die van VARTA en de Witte Kat. Daar op een bepaald moment er meer dan één transistorradio in mijn bezit was zorgde ik er ook altijd voor de er een voorraadje in huis was zodat vervanging van lege exemplaren direct mogelijk was. Hetzelfde geldt heden ten dage voor de mini knoop batterijen voor mijn gehoorapparaat, die ook nodig zijn mede door het intens beluisteren van de radio gedurende minimaal 6,5 decennia. Een lichte paniek kwam tot mij en vele andere bezitters, die de Witte Kat batterijen met regelmaat kochten toen eind januari 1976 bekend werd dat de fabriek Herberbold uit Utrecht zou gaan sluiten en hierdoor ruim 100 medewerkers op straat zouden komen te staan. En juist dat bedrijf was verantwoordelijk voor de productie van onder meer de Witte Kat staafjes, die ons zoveel energie leverden. De steeds fellere concurrentie van de metalen batterij was de oorzaak van de sluiting, die gepland werd op eind september dat jaar. Herberhold, pas in 1972 overgenomen door het West-Duitse batterijenconcern Varta, maakte zelf uitsluitend nog batterijen met plastic omhulsel. Als gevolg van de stijging van de olieprijzen, sinds medio 1973, was ook de prijs van plastic fors gestegen en hierdoor was het bedrijf in Utrecht in ongunstige concurrentiepositie gekomen. Nee het was niet verstandig haastig de winkels in te gaan om massaal de batterijen in te kopen want ook die hadden destijds een beperkte houdbaarheid. Hans Knot, 9 november 2024

Een aantal weken geleden, toen ik op donderdag 31 augustus deze nostalgische column aan het voorbereiden was, stonden de diverse persoonlijke facebook-pagina’s als ook die van internetradio stations vol met herinneringen aan dezelfde datum, maar dan in 1974 al weer meer dan 49 jaar geleden. Het is natuurlijk wonderbaarlijk fijn te zien dat na zovele jaren de radioliefhebbers zich nog steeds gekrengd voelen door de maatregelen, destijds genomen door de toenmalige regering en leden van het Parlement. Het betrof de invoering van een aantal wijzigingen in een bestaande wet waardoor het officieel onmogelijk werd gemaakt vanuit ons land mee te werken aan de activiteiten van een zeezender. Bovendien werd adverteren en bevoorraden van een zendschip ook gezien als overtredingen van de wet, in de volksmond de geschiedenis ingegaan als de anti-zeezender wetgeving. Bij het doorlopen van de diverse pagina’s viel het op dat vooral werd stil gestaan bij het verdwijnen destijds van Radio Veronica en in mindere mate bij het verlies van RNI. Meer dan honderd herinneringen kwamen er binnen een half uur voorbij, al scrollend door het aanbod van radiovrienden. Daarbij enkele personen die ook aandacht hadden voor het op tijd vertrekken van het zendschip de Mi Amigo van de internationale wateren voor de Nederlandse kust naar die voor de oostkust van Engeland en wel in de Theemsmonding. Vanaf de Mi Amigo werden in die tijd zowel de uitzendingen van Radio Mi Amigo, alleen via bandprogramma’s, en die van Radio Caroline verzorgd. Dat op 31 augustus 1974 ook bijvoorbeeld een einde kwam aan de programma’s van Radio Atlantis, waarvan vooral de internationale service voor mij klonk als een klok, was in de herinneringen van de Facebook radiovrienden totaal niet aan bod gekomen. Ikzelf heb die dag geen specifieke terugblik naar die bewuste zaterdag eind augustus 1974 gedaan maar ben op zoek gegaan naar de begindagen van de zeezenders, verankerd in internationale wateren voor de Nederlandse kust. Zo kwam ik terecht bij een bewaard krantenknipsel van 31 augustus 1960, het jaar waarin Radio Veronica was begonnen met uitzendingen en in een deel van West Nederland kon worden ontvangen. De komst van het station liep ongeveer samen met de opmars in ons land aangaande verkoop, en dus de populariteit, van transistor radio’s. Want de verkoop van de draagbare radio had in Nederland een zeer grote vlucht genomen. Dit kwam mede doordat de radiotoestellen aanzienlijk kleiner waren geworden en goedkoper in aanschaf, daar gebruik werd gemaakt van transistoren. In de zomermaanden van 1960, zo bleek uit het persbericht, lag de verkoop van portable radio’s zelfs hoger dan die van de zogenaamde huistoestellen. Bovendien werd de verkoop vooral gunstig beïnvloed door het feit dat bij aanschaf van een tweede radio het gezinshoofd geen financiële bijdrage diende te betalen voor de distributie van radiosignalen, iets dat later ‘kijk- en luisterbijdrage’ werd genoemd. Bovendien, zo stelde men, werd de aanschaf ook gestimuleerd doordat menig transistor radio ook ingezet kon worden als versterker van een in huis aanwezige draaitafel. Sommige jongeren gingen zo ver dat zowel de transistor radio als de draaitafel mee naar buiten werd genomen om nog meer luisterplezier te hebben in het park of aan het strand. De prijzen van de diverse leverbare transistor radio’s, die in allerlei vormen en afmetingen waren aan te schaffen, lagen destijds tussen de 80 en 300 gulden. Een woordvoerder van de Nederlandse Vereniging van Radio Detailhandelaren werden destijds de meeste transistorradio’s verkocht in de sector tussen 125 en 200 gulden, voor die tijd een best hoog bedrag. Het was soms heel verrassend als er een fietser passeerde die aan het stuur, via een leren riem, een dergelijke transistorradio met zich mee had, die ook nog eens afgestemd stond op een vrolijk klinkend radiostation, voornamelijk op de 192 meter van Radio Veronica. Het was al meer dan veertig jaar geleden dat de eerste radiotoestellen in ons land werden geïntroduceerd en menigeen zich had laten verleiden tot het lang gaan sparen voor de aanschaf van een ontvangsttoestel voor gebruik in huis en/of bedrijf. Alle toestellen dienden in de Tweede Wereldoorlog te worden ingeleverd, in opdracht van de Duitse bezetter. Gelukkig voldeed niet iedereen aan de eis maar wist met het toestel op slimme wijze een verstop plek te geven. Na mei 1945 kwam de verkoop van de toestellen weer langzaam op gang maar in 1960 was het hebben van een radiotoestel in Nederland gemeengoed geworden. Cijfers uit die tijd geven aan dat in ons land reeds ruim 2.300.000 toestellen waren verkocht. En wat betreft 31 augustus 1960 was er een medewerker van dagblad Het Parool enkele stranden langs gegaan om zich op de hoogte te stellen van de aanwezigheid van mensen die een transistor radio bij zich hadden. Het werd niet duidelijk gemaakt wat de weer conditie die dag was, noch werd er gemeld hoeveel mensen op de stranden zich aan het vermaken waren. Aangaande het strand van Scheveningen meldde hij dat hij twee mensen, voorzien van een transistorradio, had geteld die het apparaat op zachte toon aan hadden staan. Dit was gelijk de regelgeving die door de gemeenteraad van de badplaats was ingesteld. Tenslotte wees hij op de aanwezigheid van een verrekijker, waarmee je voor 20 cent het zendschip van Radio Veronica op afstand kon worden bekeken. Hans Knot, 16 september 2023