Doorzoek de gemeenschap

Het was een bijzonder moment waarbij velen ontroerd raakten bij het besef wat er stond te gebeuren. Ik neem je terug naar de maand juli 1966 toen bekend werd dat ruim 200 gezinnen met een ‘geestelijk gehandicapt kind’- iets wat anno 2024 een kind met een verstandelijke beperking wordt genoemd, in staat werden gesteld in de zomer, voor het eerst na vele jaren, een week door te brengen in een bosrijke omgeving en dus van een welverdiende vakantie gingen genieten. Het werd mogelijk gemaakt dankzij een actie van de VARA. Radiomedewerkers hadden het project ‘Van Harte’ in 1965 opgezet en onder leiding van Henk van Stipriaan was men een geldinzamelingsactie begonnen waardoor deze verstandelijk beperkte jongeren opgevangen konden worden. Er was voor dit doel de stichting ‘Recreatiecentrum Van Harte’ opgericht en men kreeg op het landgoed Ruinen in Echten een locatie ter beschikking, dat officieel in juli in gebruik werd genomen. Ondertussen hadden luisteraars geld ingezameld en tijdens de opening werd bekend gemaakt dat er 100.000 gulden was ingezameld maar dat daar zeker nog 200.000 gulden bij dienden te komen om het project geheel te kunnen financieren. Een noodoplossing werd gevonden om de ouders wel te kunnen opvangen en wel door tijdelijke plaatsing van caravans. Het park bestaat nog steeds maar in een uitgebreidere versie en wordt als recreatiepark genoemd maar er worden tevens Roemeense gastarbeiders ondergebracht. Op 21 juli 1966 kwam er een persbericht naar buiten waarvan de inhoud voor deze tijd onwezenlijk overkomt. De NTS, voorganger van NOS en NPO, maakte bekend dat men van plan was in de zomermaanden. als het weer buiten niet goed was, te komen met regenprogramma’s. Dit betekende dat tot half augustus, gelijk als in 1965, bij aanhoudend slecht weer in de middag speciale programma’s zouden worden uitgezonden. Dit echter met uitzondering van de woensdag- en zaterdagmiddag, omdat die dagen er al een regulier programma werd uitgestraald. De programma’s bestonden uit korte films, afleveringen uit serie-programma's, kinder- en tienerprogramma's etc. De NTS vestigde er, via het persbericht, nadrukkelijk de aandacht op, dat deze programma's alleen werden uitgezonden bij voortdurend slecht weer in het gehele land, dus niet wanneer het KNMI in De Bilt daags te voren ‘hier en daar een regenbui’ verwachtte. Tevens stelde men dat indien er uitzendingen plaats gingen vinden dit op de avond van de voorafgaande dag via de televisie bekend zou worden gemaakt. En het tweede jaar waaruit deze column bestaat is 1959. De klok die niet genoeg sloeg. Diegenen die vooral in de jaren zestig van de vorige eeuw actief zijn geweest in een ziekenomroep weten wat experimenteren is. Steeds werden er maar nieuwe programma ideeën bedacht en werden er vervolgens één of meerdere technici ingeroepen om te kijken of het bedachte plannetje wel tot uitvoering kon worden gebracht. Op die manier zijn de meest vreemde uitzendingen tot stand gekomen. Maar ook via de landelijke en regionale omroepen werden destijds tal van technische sprongetjes gemaakt om uiteindelijk te komen tot een stuntje in een programma. We gaan terug naar de jaarwisseling van 1959 naar 1960. In het studiogebouw van de NCRV in Hilversum was het idee ontstaan het nieuwe decennium te openen met 12 klokslagen van een statige klok, waardoor het Nederlandse volk kon worden binnengeleid in 1960. Men koos voor de Martinitoren in Groningen en zoals men het omschreef: ‘Als stenen getuigenis in de tijd geworteld en sinds vier eeuwen het emotionele richtpunt van historisch bewustzijn van de noordelijke provinciën dient om 12 uur het tijdstip aan te kondigen van een nieuw decennium.’ Afbeelding: Henk van Stipriaan in 1974 (foto Rob Croes voor Anefo - Nationaal Archief) Maar de vraag was hoe je dan het klokkengelui in een live-uitzending vanuit Hilversum kreeg uitgezonden. Hiervoor diende eerst uitgebreid intern overleg te worden gepleegd, waarna de hulptroepen werden ingezet. Men maakte dankbaar gebruik van een technicus van het GEB in Groningen (Groninger Elektriciteit Bedrijf) evenals een persoon van de RONO, de toenmalige Regionale Omroep Noord en Oost. Deze omroep was destijds actief voor de provincies Friesland, Groningen, Drenthe als ook Overijssel. Men had natuurlijk een opname kunnen maken van een willekeurige ’12 uur’ en deze van band af het programma in kunnen mengen, maar men had gekozen om het geluid live vanaf de Martinitoren om klokslag 12 uur de huiskamers binnen te brengen via een zogenaamde lijnverbinding. Men vond dit veel directer en nam op de koop toe dat men daarbij wel risico’s nam. Ook was er in het kort gesproken over een probleem dat de klokken van de Martinitoren soms hadden, namelijk om één klap te weinig te geven. Men nam de gedachte mee dat rond de klok van twaalf uur, op oudejaarsavond, de meeste mensen toch wat oliebolligs zouden zijn. En in de meeste families om het hardst zou worden meegeteld, waarbij het klokkengelui meer op de achtergrond zou komen. En warempel de Martinitoren had het weer, of beter gezegd, had het weer niet: die ene slag miste de jaarwisseling. Het dient vooral voor de betrokken technici, in zowel de toren als in Hilversum, een rare ervaring te zijn geweest dat het niet 12 maar 11 uur sloeg. Hoog in de Martinitoren zat de eerder gememoreerde technicus van het GEB, de heer Meijer. Niet voor niets was hem gevraagd te helpen, want een van zijn normale taken was het onderhoud van Martiniuurwerk. Hij was die oudejaarsavond al na tienen naar boven geklommen om een vaste plek tijdig in te nemen. Hij hield zich vooral bezig met het luisteren naar de hartslag van het uurwerk en het nauwkeurig afstellen van de mechaniek, zodat geen enkele seconde te vroeg of te laat de twaalf-uur slagen zich zouden laten horen. Met behulp van een draagbare radio wist heer Meijer zich om 11 uur te voorzien van het precieze tijdsein. Een andere rol was weggelegd voor de hoofdtechnicus van de toenmalige regionale omroep RONO, Jan Deddens. Hij zat namelijk beneden in de Martinikerk achter de techniek, waarbij hij de verbinding tussen de kerk en de studio in Hilversum tot stand diende te brengen en het signaal op hoogwaardige wijze via een lijnverbinding live in Hilversum te krijgen. Hij maakte ook gebruik van een zogenaamde decorluidspreker, waardoor hij het zachte getik van het uurwerk kon horen. Uiteraard knalden er met regelmaat andere geluiden door, immers velen waren al vervroegd vuurwerk aan het afsteken ondanks het Nieuwe Jaar nog niet was aangebroken. In de ochtenduren had hij 250 meter kabel in de toren aangebracht voor 2 microfoons, die zowel het geluid van het uurwerk als het slaan van de klokken dienden weer te geven. Ruim voor de klok van middernacht werd de lijnverbinding tot stand gebracht. Het bleek dat op Hilversum I, waarop de NCRV die avond uitzendtijd had, een dominee was ingehuurd om het Oude Jaar uit te bidden. Maar het ging niet alleen fout met het aantal klokslagen want ook de dominee bleek niet uitgebeden toen het Nieuwe Jaar een feit was en dus waren de zachte tikken van het uurwerk al door zijn gepraat heen hoorbaar en kwamen de ‘twaalf’ slagen van de klok terwijl de dominee nog met zijn gebed bezig was. Slechts 30 seconden duurde de uitzending vanuit Groningen in het Nieuwe Jaar, waarna werd overgeschakeld naar een andere lijnverbinding. Een reportage vanaf de Euromast in Rotterdam volgde. In de Martinikerk werd, met ondersteuning van een PTT ’er – die de lijnverbinding bewaakte – alle apparatuur en kabels opgeruimd en kon om 15 minuten na middernacht in het nieuwe decennium het licht in de Martinikerk worden uitgedaan. 1960 was ingeluid! Hans Knot, 21 december 2024